Επικίνδυνες ισορροπίες ανάμεσα σε Δύση και Ρωσία-Λυσσαλέος αγώνας δρόμου ΗΠΑ - Ρωσίας στην παγκόσμια ενεργειακή σκακιέρα

Θα φάει ξανά τα μούτρα του ο Ερντογάν;

Της ΑΘΗΝΑΣ ΚΟΥΡΗ

Λυσσαλέος αγώνας δρόμου ΗΠΑ - Ρωσίας στην παγκόσμια ενεργειακή σκακιέρα με την Ευρώπη και την Τουρκία στη μέση - Η Άγκυρα δίνει ανάσα στη Μόσχα στο παιχνίδι των αγωγών - Το Κρεμλίνο ανακοινώνει ότι αναστέλλει την κατασκευή του South Stream και προκρίνει αγωγό προς την Τουρκία - Βαριά θα είναι η επίπτωση στις σχέσεις Τουρκίας - Δύσης αν η συμφωνία προχωρήσει - Συρία - κουρδική ανεξαρτησία - υδρογονάνθρακες στην Ανατολική Μεσόγειο τα πεδία στα οποία η Τουρκία κινδυνεύει να καταγράψει σημαντικές απώλειες αν η σύγκρουση με την Ουάσινγκτον βγει εκτός ελέγχου...

Ο Προέδρος Πούτιν τράβηξε ξανά το παγκόσμιο ενδιαφέρον κατά την επίσκεψή του στην Τουρκία τη Δευτέρα. Εκεί δήλωσε ότι η κατασκευή του South Stream παγώνει και το έργο αναπροσανατολίζεται προς τη δημιουργία ενός αγωγού προς την τουρκική Ανατολική Θράκη που θα καταλήγει σε κόμβο μεταφοράς φυσικού αερίου στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Σε πρώτη ανάγνωση με την απόφαση αυτή μπαίνει ταφόπλακα στο κυρίαρχο όχημα της ρωσικής πολιτικής για την επικράτηση στους ενεργειακούς δρόμους της ΝΑ και Κεντρικής Ευρώπης. Είναι πραγματικά όμως έτσι τα πράγματα;

Την ίδια στιγμή, αν η συμφωνία αυτή προχωρήσει, η Τουρκία θα έχει κάνει ένα σημαντικό βήμα στην προσπάθειά της να αναδειχθεί σε κυρίαρχο, αν όχι σε αποκλειστικό, μεσάζοντα για την προμήθεια της Ευρώπης σε ενέργεια, συνδυάζοντας σε βάθος χρόνου τις προμηθευτικές οδούς από τη Ρωσία, το Ιράκ, την Κασπία (Αζερμπαϊτζάν και Τουρκμενιστάν) και την Ανατολική Μεσόγειο. Εύλογο όμως είναι το ερώτημα κατά πόσο αυτό μπορεί να επιτευχθεί αν η Άγκυρα βρεθεί πραγματικά και ουσιαστικά απέναντι στο δυτικό στρατόπεδο.

Το παιχνίδι των αγωγών

Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '90 κορυφαίο ζήτημα για την αμερικανική πολιτική στην Ευρασία ήταν η διαφοροποίηση των οδών προμήθειας της Ευρώπης σε ενέργεια. Για τους Αμερικανούς η ενεργειακή εξάρτηση των Ευρωπαίων από μια μοναδική, κυρίαρχη πηγή αποτελεί διαχρονικά ανάθεμα. Η πρώτη αναμέτρηση αφορούσε τον αγωγό μεταφοράς πετρελαίου Μπακού - Τιφλίδας - Τσεϊχάν για τον οποίο ο Πρόεδρος Κλίντον έδωσε για χρόνια μάχη, κόντρα ακόμη και στις μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες που θεωρούσαν το έργο οικονομικά ασύμφορο. Στόχος, να μεταφερθούν τα πετρέλαια της Κασπίας, μέσω Τουρκίας, προς την ευρωπαϊκή αγορά παρακάμπτοντας το Ιράν και τη Ρωσία. Ο αγωγός εντέλει ξεκίνησε να λειτουργεί επί Προεδρίας Μπους το 2006. Το επόμενο μεγάλο στοίχημα ήταν η προμήθεια φυσικού αερίου της Νοτιανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης. Οι Αμερικανοί «έσπρωξαν» με κάθε μέσο τον αγωγό Nabucco, ένα θηριώδους κόστους έργο που θα μετέφερε, μέσω των Βαλκανίων, το φυσικό αέριο της Κασπίας στην Κεντρική Ευρώπη. Τελικά, εν μέσω παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, την κορδέλα του τερματισμού από δυτικής πλευράς έκοψε ο πολύ οικονομικότερος ΤΑΠ-ΤΑΝΑΠ που μέσω Τουρκίας και Ελλάδας θα μεταφέρει το αέριο στην Ιταλία και από εκεί στην κεντρική Ευρώπη, ενώ διασυνδετήριοι αγωγοί προβλέπεται να κατασκευαστούν προς τις βαλκανικές χώρες.

Για τη Μόσχα, από την άλλη, καίριο ζήτημα ήταν να παρακάμψει την Ουκρανία και να ολοκληρώσει πρώτη τους νέους αγωγούς προς την Ευρώπη προκειμένου να κερδίσει πλειοψηφικό κομμάτι της αγοράς. Με τον βόρειο άξονα του σχεδίου, τον Nord Stream, ο στόχος επιτεύχθηκε χάρη και στη μεγάλη πίεση που άσκησε υπέρ του το Βερολίνο. Με τον νότιο άξονα η εξέλιξη δεν ήταν το ίδιο ομαλή. Στην αντίθεση των Αμερικάνων προστέθηκε και αυτή των Βρυξελλών. Το αίτημα για διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας της ΕΕ ισχυροποιούνταν όσο η Μόσχα διεκδικούσε όλο και ισχυρότερο στάτους στη διεθνή σκηνή. Επιπλέον η πάγια πρακτική της Gazprom να είναι και ο προμηθευτής αλλά κι ο ιδιοκτήτης των δικτύων μεταφοράς παραβαίνει την ενεργειακή νομοθεσία της Ένωσης, που δεν θέλει να δημιουργείται αυτός ο βαθμός εξάρτησης. Με την ουκρανική κρίση να σοβεί και την κατάληψη της Κριμαίας να φέρνει κοντά έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο, η υποστήριξη για ένα έργο που θα ενισχύσει την -ήδη παραδοσιακή- ρωσική επιρροή στα Βαλκάνια και θα περιορίσει τη διαπραγματευτική ισχύ του Κιέβου περαιτέρω είναι πλέον μηδαμινή. Οι Βρυξέλλες πάγωσαν από το καλοκαίρι τόσο το ίδιο το έργο απειλώντας τις χώρες διέλευσης, και ιδιαίτερα τη Βουλγαρία που θα αποτελούσε το πρώτο σκέλος, με σημαντικά πρόστιμα, όσο και τις διαπραγματεύσεις με το Κρεμλίνο για την επίλυση των εκκρεμών ζητημάτων.

Ο ρώσος Πρόεδρος απάντησε με τη σειρά του με το πάγωμα του έργου και την αναγγελία για αγωγό προς την τουρκική Ανατολική Θράκη που θα ακολουθήσει, με την εξαίρεση της τελικής απόληξης, στο μεγαλύτερο κομμάτι τη διαδρομή που είχε ήδη χαραχθεί για τον South Stream, τονίζοντας ότι αν η Ευρώπη δεν θέλει το ρωσικό αέριο, τότε υπάρχουν άλλες αγορές γι’ αυτό.

Αρκετοί αναλυτές θυμίζουν ότι και το 2009, όταν η Σόφια αποσύρθηκε από το έργο του Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολη, η Μόσχα στράφηκε στην Τουρκία προτείνοντας τον εναλλακτικό αγωγό Σαμψούντας - Τσεϊχάν. 

Κανένα όμως βήμα δεν έγινε και, εκ του αποτελέσματος, φαίνεται ότι ήταν κυρίως μια προσπάθεια της ρωσικής πλευράς να ασκήσει πίεση στη Βουλγαρία. Άρα και σήμερα υπάρχει η πιθανότητα μιας ρωσικής «μπλόφας» που απαντά στην πίεση των Βρυξελλών για υποχωρήσεις στο ουκρανικό μέτωπο προκειμένου να προχωρήσουν οι ρωσικοί σχεδιασμοί για τους αγωγούς. Τονίζονται επιπλέον δύο ακόμη σημεία: Ότι, καταρχάς, με την ύφεση που προκαλεί στη ρωσική οικονομία ο αποκλεισμός της από τις διεθνείς χρηματαγορές (λόγω κυρώσεων) και η πτώση της τιμής του πετρελαίου, είναι αμφίβολο το κατά πόσο η Μόσχα μπορεί να ανταποκριθεί στο κόστος κατασκευής του South Stream (22 δισ. δολάρια). Επιπλέον, όλο το υπάρχον ρωσικό σύστημα αγωγών είναι στραμμένο προς την Ευρώπη και παρότι πρόσφατα υπογράφηκαν σημαντικές συμφωνίες με την Κίνα, χρειάζεται χρόνος για να δημιουργηθούν οι νέοι αγωγοί που θα μεταφέρουν το ρωσικό αέριο προς ανατολάς. Τέλος, προφανές είναι ότι ο προς Τουρκία αγωγός θα παρακάμπτει μεν την Ουκρανία, αλλά θα έχει, και πάλι, τελικό προορισμό την Ευρώπη, πιθανότατα με κάποια σύνδεση με τον TAΠ. Θα βάζει όμως έναν νέο ενδιάμεσο, την Τουρκία. Και μπορεί σήμερα σε σημεία τα οικονομικά συμφέροντα των δύο χωρών να συγκλίνουν, αλλά οι δύο χώρες έχουν παραδοσιακά συγκρουσιακή σχέση, τόσο για ιστορικούς όσο και για γεωστρατηγικούς λόγους.

Οι τουρκικές ισορροπίες

Η Τουρκία εδώ και χρόνια φιλοδοξεί να αναδειχθεί σε ενεργειακό κόμβο που θα συγκεντρώνει όλες τις επίγειες διαδρομές μεταφοράς φυσικού αερίου και πετρελαίου προς την Ευρώπη, εξασφαλίζοντας την ενεργειακή της αυτονομία (για τους Τούρκους το ότι δεν έχουν δικές τους πηγές ενέργειας θεωρείται στρατηγικό μειονέκτημα) και διεκδικώντας ρόλο ρυθμιστή στην ευρασιατική ενεργειακή σκακιέρα. Ήδη οι αγωγοί που έρχονται από την Κασπία περνούν από το έδαφός της και ο αγωγός που τουρκικές εταιρείες κατασκεύασαν φέρνει στις τουρκικές ακτές τα πετρέλαια του ιρακινού Κουρδιστάν. Η μονοπώληση της προς Νότο οδού μεταφοράς του ρωσικού αερίου θα είναι ένα κρίσιμο βήμα με τελευταίο κομμάτι του παζλ να μένει η μεταφορά των κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου. Εκεί ισραηλινές, αμερικανικές και τουρκικές εταιρείες πιέζουν για υποθαλάσσιο αγωγό που θα συνδέει τα κυπριακά και ισραηλινά κοιτάσματα με την Τουρκία, καθώς θεωρείται ότι είναι η οικονομικότερη επιλογή.

Όμως για τους Αμερικανούς οι σχεδιασμοί για την ενεργειακή αυτονομία της Ευρώπης αποτελούν κρίσιμο στρατηγικό στόχο ασφάλειας. Και με αυτά τα ζητήματα, διαχρονικά, καμία αμερικανική κυβέρνηση δεν παίζει. Η αντιδυτική ρητορική του Ερντογάν και ο αυξανόμενος αυταρχισμός του στο εσωτερικό της χώρας ενόχλησαν την Ουάσινγκτον. Η σύγκρουση με το Ισραήλ δημιούργησε δυσαρέσκεια. Η τουρκική βοήθεια στην Τεχεράνη για να παρακάμψει τις δυτικές κυρώσεις προκάλεσε πλέον δυσφορία. Η υποστήριξη στους τζιχαντιστές και η συνεχιζόμενη παρακώλυση των δυτικών σχεδιασμών στη Συρία και το Ιράκ έκαναν τους Δυτικούς να αναρωτιούνται αν η Τουρκία είναι πλέον αξιόπιστος σύμμαχος. Όμως η ταύτιση με τη ρωσική πλευρά στο ενεργειακό θα δημιουργήσει πλέον αγανάκτηση. Και πραγματική, μετρήσιμη απειλή για τα αμερικανικά συμφέροντα. Με το μεγαλοϊδεατικό όνειρο για την τουρκική ηγεμονία στη Μέση Ανατολή να έχει καταρρεύσει, τη Ρωσία απέναντι στις τουρκικές στρατηγικές επιλογές και τη Δύση να έχει καθοριστικό ρόλο σε Ιράκ και Συρία, αυτά είναι επικίνδυνα παιχνίδια. Για αρχή, για πρώτη φορά οι συζητήσεις για τη μεταφορά των ισραηλινών κοιτασμάτων μέσω αγωγού που θα περνά από την Κύπρο και την Ελλάδα, ενός έργου ιδιαίτερα ακριβού, κερδίζουν υπολογίσιμο έδαφος. Για συνέχεια, ας δούμε ότι το τζίνι της δημιουργίας ενός κουρδικού ανεξάρτητου κράτους έχει βγει από το μπουκάλι του.

Πηγή: Εφημερίδα Παρόν