Το μαύρο της τηλεοπτικής εικόνας

Η τηλεοπτική εικόνα, μαθαίνω, «χάθηκε» για λίγο από τις ζωές μας. Μια τεχνική βλάβη «βύθισε» στο σκοτάδι τις οθόνες των πλέον αγαπημένων συσκευών των κατοικιών του σύγχρονου Έλληνα, του σημερινού ανθρώπου.

Πολλές φορές έρχομαι στη θέση να απολογούμαι, επειδή στα μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης επιμένω να αναρτώ κείμενα – και δη μακροσκελή. Εκεί που οι περισσότεροι κάνουν άμετρη χρήση εικόνων με ισχνά κείμενα και λεζάντες τύπου sound bites, σποτάκια και βίντεο κάθε λογής, εγώ επιμένω στο Κείμενο, στον Λόγο. Θέλω πολύ να εξηγήσω αυτή τη συνειδητή επιλογή. Η ίδια η εξήγηση, φρονώ, είναι μέρος του δικού μου «Πιστεύω».

Για μένα, η σκέψη είναι προνόμιο του ανθρώπου. Για να σκεφτεί κάποιος, όμως απαιτείται η χρήση του λόγου. Σκέψη δίχως γλώσσα, νόηση δίχως λόγο είναι αδιανόητη, άρρητη. Με μια εικόνα, με μία παράσταση, αισθάνεσαι, συμπάσχεις, συμμετέχεις. Αλλά δεν σκέφτεσαι. Τα sound bites, από την άλλη, ο συνθηματικός λόγος και οι «εύκολες λέξεις» συνήθως χρησιμεύουν στο να παρασύρουν, να ξεσηκώσουν, να χειραγωγήσουν. Αλλά όχι στο να σε κάνουν να σκεφτείς.

Ζούμε στην εποχή της εικόνας (και δη της τηλεοπτικής), των έντονων παραστάσεων, της σύντομης και σχεδόν μη λεκτικής επικοινωνίας. Τα μηνύματα στα κινητά ή και στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο αποτελούν ξεκάθαρα παραδείγματα μη λεκτικής, εσπευσμένης, βεβιασμένης επικοινωνίας, όπου οι λέξεις κόβονται, τα φραζόμενα υπονοούνται, τα νοήματα αλλοιώνονται.

Η «ζύμωση» στα σύγχρονα Μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης δε φτιάχνει νοήμονα όντα. Η εικόνα θεοποιείται, μωλωπίζοντας τη σκέψη και καθιστώντας τον άνθρωπο παθητικό δέκτη. Ο λόγος περιχαρακώνεται και αποκαθηλώνεται, το λογικό καθυποτάσσεται, η νόηση φρενάρεται, η κριτική σκέψη αφανίζεται.

Για μένα, η σκέψη είναι προνόμιο ελεύθερου ανθρώπου. Ελεύθερος άνθρωπος είναι πάντα αυτός που σκέπτεται, αυτός που κρίνει, αυτός που εκφέρει λόγο. Ο παθητικός θεατής, αυτός που εύκολα γίνεται δέσμιος σκιών και ειδώλων, που θωρεί μονάχα την εικόνα δίχως να μπορεί να την εκφράσει με χίλιες λέξεις, κατά την Κινέζικη παροιμία, αυτός είναι Δούλος.

Στην απόλυτη κυριαρχία της εικόνας και του sound bite, εγώ εξακολουθώ να διατρανώνω την πίστη μου στην αξία του Λόγου. Αξία ξεκάθαρα ανθρώπινη. Γι’ αυτό πολεμώ γι’ αυτή την αξία και την Ελευθερία που τη συνοδεύει. Διότι ο Πολιτισμός που «γεννήθηκε» στον Λόγο και γι’ αυτό θεμελιώθηκε στην Ελευθερία της σκέψης, πολύ εύκολα μπορεί να σκλαβωθεί στη σύγχρονη τυραννία της α – νόητης Εικόνας και να «σβήσει», πολύ εύκολα μπορεί να πεθάνει μέσα σε μια Εικόνα.

Τόσο εύκολα, όσο μια τεχνική βλάβη «μαύρισε» για λίγο την τηλεοπτική…

Δημήτρης Ε. Γκίκας,
Φιλόλογος, Μ.Α.,
Υπ. Δρ. Πολιτικής Φιλοσοφίας
Ειδικός Σύμβουλος σε θέματα Πολιτισμού Δήμου Καλλιθέας