Γεωπολιτικός άξονας ή έστορας;

Δρ Ιωάννης Παρίσης (*)

Η λέξη «pivot» είναι ευρέως γνωστή στους ασχολούμενους με την γεωπολιτική, εμφανιζόμενη κατά βάση στην διεθνή βιβλιογραφία ως “geopolitical pivot”. Χρησιμοποιήθηκε το 1904 από τον Μακίντερ (Halford John Mackinder) στο κλασικό έργο του The Geographical Pivot of History, με το οποίο διατύπωσε για πρώτη φορά τη γνωστή θεωρία του περί της Καρδιάς της Γης (Heartland Theory).

Στην ελληνική το “pivot” αποδίδεται συνήθως με τη λέξη «άξονας» (π.χ. γεωπολιτικός άξονας). Όμως πόσο ακριβής είναι η απόδοση αυτή;

Η αγγλική γλώσσα αποδίδει τον «άξονα» κυρίως με τις λέξεις “axis” και “axle”. Η πρώτη αναφέρεται σε μια νοητή ευθεία γραμμή γύρω από την οποία κινείται ή βρίσκεται συμμετρικά κάποιο αντικείμενο (π.χ. άξονας της Γης). Χρησιμοποιείται ακόμη για τον άξονα συμμετρίας, οράσεως, κλπ, αλλά και για μια συμμαχία ή σύμπραξη κρατών. Η δεύτερη (“axle”) αναφέρεται κατά βάση στον άξονα τροχού.

Γιατί λοιπόν στην γεωπολιτική χρησιμοποιείται, στα αγγλόφωνα κείμενα η λέξη “pivot” και όχι η λέξη “axis”;. Τι το διαφορετικό εκφράζει; Στα λεξικά το “pivot” ερμηνεύεται ως “short shaft or pin on which something turns or oscillates». Δηλαδή, αξονίσκος ή πείρος επί του οποίου κάτι στρέφεται ή ταλαντεύεται.

Ο «γεννήτορας» της γεωπολιτικής στην Ελλάδα, στρατηγός Ορέστης Βιδάλης στο βιβλίο του Το σύγχρονο γεωπολιτικό περιβάλλον και η Εθνική μας πολιτική (Ευρωεκδοτική, Αθήνα, 1988), το οποίο βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών (1), χρησιμοποίησε τον όρο «έστορα», προκειμένου να αποδώσει την αγγλική λέξη «pivot». Αναφερόμενος στο προαναφερθέν έργο του Μακίντερ το απέδωσε ως «Ο Γεωγραφικός Έστωρ της Ιστορίας». Γράφει σχετικά: Η περιοχή του Έστορα είναι το τμήμα του ρωσικού χώρου, του οποίου οι ποταμοί εκβάλλουν είτε στον Αρκτικό Ωκεανό, είτε στις κλειστές θάλασσες (…). Ο Έστορας περιβάλλεται από ένα «εσωτερικό παράκτιο τόξο»…

Τι είναι όμως ο έστορας; Αν ρωτήσουμε έναν στρατιωτικό θα μας απαντήσει ότι έστορας (έστωρ, ορος) είναι η βάση επί της οποίας προσαρμόζεται ένα όπλο, συνήθως ένα πολυβόλο, κατά τρόπο ώστε να μπορεί να στρέφεται προς όλες τις διευθύνσεις. Λίγοι ωστόσο γνωρίζουν ότι πρόκειται για αρχαία ελληνική λέξη, για την ακρίβεια ομηρική, και αναφερόταν στον αξονίσκο (μεταλλικό ή ξύλινο) που συνέδεε τον ζυγό με τον ρυμό της άμαξας.

Ρυμός (εξ ου και «ρυμούλκηση», «ρυμουλκούμενο», κλπ) είναι το ξύλινο τμήμα που εξέχει από την άμαξα, εκατέρωθεν του οποίου τοποθετούνται τα υποζύγια, προκειμένου να την σύρουν (ρυμουλκήσουν). Τα υποζύγια προσδένονται στον ζυγό, ο οποίος πρέπει να μπορεί να στρέφεται, και για τον λόγο αυτό συνδέεται με τον ρυμό διά του έστορος.

Σχετική αναφορά υπάρχει στην Ραψωδία Ω της Ιλιάδας, που αναφέρεται σε προετοιμασία άμαξας:

ἐκ δ᾽ ἔφερον ζυγόδεσμον ἅμα ζυγῷ ἐννεάπηχυ.
καὶ τὸ μὲν εὖ κατέθηκαν ἐϋξέστῳ ἐπὶ ῥυμῷ
πέζῃ ἔπι πρώτῃ, ἐπὶ δὲ κρίκον ἕστορι βάλλον,
(Ομήρου Ιλιάδα, Ω-272)

Ο όρος λοιπόν «γεωπολιτικός έστορας» αναφέρεται σε ένα χώρο (μια περιοχή) πέριξ του οποίου αναπτύσσονται γεωπολιτικά φαινόμενα ή δράσεις διαφόρων δρώντων που επηρεάζουν και διαμορφώνουν το ευρύτερο γεωπολιτικό περιβάλλον. Η περιοχή του έστορος είναι προφανώς ουσιώδης για τον έλεγχο του περιβάλλοντος αυτού και την διατήρηση της ισορροπίας. Ο κατέχων συνεπώς την περιοχή του έστορος ελέγχει το γεωπολιτικό περιβάλλον που αυτή επηρεάζει. Π.χ. η Αρκτική περιοχή αποτελεί έναν νέο γεωπολιτικό έστορα που προσελκύει το ενδιαφέρον καταρχήν των χωρών που την περιβάλλουν.

(1)   Όπως αναφέρει ο Ιωάννης Λουκάς στο βιβλίο του Η Γεωπολιτική, το 1988 υπήρξε το «γενέθλιο έτος» της γεωπολιτικής στην Ελλάδα, και «γεννήτοράς της» ο αντιστράτηγος Ορέστης Βιδάλης με το βιβλίο του Το σύγχρονο γεωπολιτικό περιβάλλον και η Εθνική μας πολιτική, το πρώτο «γεωπολιτικό έργο» της ελληνικής βιβλιογραφίας. (Ιωάννης Λουκάς, Η Γεωπολιτική, Τροχαλία, Αθήνα 2000, σελ. 76-77).

(*) Ο Ιωάννης Παρίσης είναι Υποστράτηγος ε.α., Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης – Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Κρήτης, Πρόεδρος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) – http://www.acastran.org