Ο Thomas Hobbes (1588-1679) ενέταξε τη θεωρία του «κοινωνικού συµβολαίου», σε ένα εκτενές φιλοσοφικό σύστηµα που συγχωνεύει τρεις ερευνητικές παραδόσεις.
Μπροστά στα µάτια µας η άβυσσος µοιάζει σιγά σιγά να παίρνει σχήµα και δεν ξέρουµε πώς να τις αντισταθούµε. Το ερώτηµα είναι τι επιλογές έχει ο καθένας µας σήµερα, τι θα πρέπει να κάνει; Να στραφεί σε µια Χοµπσιανή κοινωνία ή να συνάψει ένα«εναλλακτικό συµβόλαιο». Υπάρχει άραγε χώρος για µια νέα ουτοπία;
Το µηχανιστικό υλισµό, τη νοµιναλιστική παράδοση, και το µεθοδολογικό νεοαριστοτελισµό.
Η πολιτική φιλοσοφία τουHobbes προκύπτει ως αποτέλεσµα της “ανθρωπολογικής απαισιοδοξίας” του. Σύµφωνα µε τον Hobbes ο άνθρωπος στην προ κοινωνική ή φυσική του κατάσταση (state of nature) διαθέτει απεριόριστη ελευθερία, όµως βρίσκεται σε καθεστώς φόβου και ανασφάλειας.
Κίνητρο της ανθρώπινης συµπεριφοράς είναι το ατοµικό συµφέρον και, µέσα σε αυτό, πρωτίστως, το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Όµως το προσωπικό συµφέρον έρχεται σε σύγκρουση µε το συλλογικό συµφέρον.
Η πολιτική φιλοσοφία τουHobbes προκύπτει ως αποτέλεσµα της “ανθρωπολογικής απαισιοδοξίας” του. Σύµφωνα µε τον Hobbes ο άνθρωπος στην προ κοινωνική ή φυσική του κατάσταση (state of nature) διαθέτει απεριόριστη ελευθερία, όµως βρίσκεται σε καθεστώς φόβου και ανασφάλειας.
Κίνητρο της ανθρώπινης συµπεριφοράς είναι το ατοµικό συµφέρον και, µέσα σε αυτό, πρωτίστως, το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Όµως το προσωπικό συµφέρον έρχεται σε σύγκρουση µε το συλλογικό συµφέρον.
Επικρατεί λοιπόν µια κατάσταση«πολέµου των πάντων εναντίον των πάντων» ή µια διαρκής απειλή πολέµου όπου« ο κάθε άνθρωπος είναι εχθρός του άλλου ανθρώπου».
Σε µια τέτοια κατάσταση« µόνο το υπέρτατο κακό έχει θέση δηλαδή ο διαρκής φόβος και ο κίνδυνος του βίαιου θανάτου. Ο ανθρώπινος βίος είναι µοναχικός, ενδεής, βρωµερός, κτηνώδης, και βρώµικος».
Με εφαλτήριο αυτήν την αρνητική ανθρωπολογική θεώρηση οHobbes παρουσίασε το κοινωνικό συµβόλαιο στο έργο του Leviathan or the Matter, form and power of a commonwealth Ecclesiastical and civil, (1651), ευρύτερα γνωστό ως ο Λεβιάθαν του Hobbes.
Με εφαλτήριο αυτήν την αρνητική ανθρωπολογική θεώρηση οHobbes παρουσίασε το κοινωνικό συµβόλαιο στο έργο του Leviathan or the Matter, form and power of a commonwealth Ecclesiastical and civil, (1651), ευρύτερα γνωστό ως ο Λεβιάθαν του Hobbes.
Το όνοµα Leviathan αλιεύτηκε σκόπιµα από την Παλαιά ∆ιαθήκη. Η σύνθετη εβραϊκή λέξη εκ του Λεβιάθ και Θαννέµ, που σηµαίνει «σύνολο δρακόντων» παρουσιάζει ένα θαλάσσιο τέρας που αναφέρεται στην Παλαιά ∆ιαθήκη, στο απόκρυφο του Ενώχ αλλά και στο Ταλµούδ.
Στον Ψαλµό 104:26, αναφέρετε ότι ο Λεβιάθαν ήταν θαλάσσιο δηµιούργηµα του Θεού που πλάστηκε« για να παίζει στην θάλασσα» και να τον υπηρετεί ως άρχοντας του αχανούς θαλάσσιου βασιλείου. Κανένας θνητός δεν µπορούσε να σκοτώσει τον Λεβιάθαν, ο οποίος ήταν ένα πλάσµα µε ασύγκριτη δύναµη και δεν φοβόταν τίποτα. Αυτό το ακατανίκητο κτήνος Λεβιάθαν χρησιµοποιεί ο Hobbes, για να υποδηλώσει την υπεροχή του απόλυτου µονάρχη.
Στον Ψαλµό 104:26, αναφέρετε ότι ο Λεβιάθαν ήταν θαλάσσιο δηµιούργηµα του Θεού που πλάστηκε« για να παίζει στην θάλασσα» και να τον υπηρετεί ως άρχοντας του αχανούς θαλάσσιου βασιλείου. Κανένας θνητός δεν µπορούσε να σκοτώσει τον Λεβιάθαν, ο οποίος ήταν ένα πλάσµα µε ασύγκριτη δύναµη και δεν φοβόταν τίποτα. Αυτό το ακατανίκητο κτήνος Λεβιάθαν χρησιµοποιεί ο Hobbes, για να υποδηλώσει την υπεροχή του απόλυτου µονάρχη.
Το κοινωνικό συµβόλαιο του Hobbes προκύπτει από δύο δυνάµεις:
Το αδίστακτο προσωπικό συµφέρον (φυσικό δικαίωµα) και την επιθυµία να λήξει αυτή η εµπόλεµη κατάσταση (φόβος, ένστικτο αυτοσυντήρησης). Η πρόκριση της ειρήνης έναντι του πολέµου βασίζεται στην ισότητα καθώς στην φυσική κατάσταση οι άνθρωποι είναι µόνοι και εχθροί για αυτό και είναι ίσοι. Είναι ίσοι να προκαλέσουν το κακό ο ένας στον άλλο οπότε, δυνητικά ο καθένας είναι ικανός να ζήσει ή να πεθάνει εντός του διαρκούς ανταγωνισµού.
Ο αµοιβαίος φόβος µεταξύ των ατόµων που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση αποτελεί βασική προϋπόθεση του συµβολαίου καθώς κάθε συµβόλαιο συνάπτεται µεταξύ ίσων, τυπικά τουλάχιστον, ατόµων. Υπό αυτούς τους όρους, η πολιτική κοινότητα, αποτελεί ορθολογική επιλογή.
Το άτοµο στο κοινωνικό συµβόλαιο εκχωρεί τα προ κοινωνικά του δικαιώµατα, για να αποφύγει το µαρτύριο της ανασφάλειας.
Ο αµοιβαίος φόβος µεταξύ των ατόµων που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση αποτελεί βασική προϋπόθεση του συµβολαίου καθώς κάθε συµβόλαιο συνάπτεται µεταξύ ίσων, τυπικά τουλάχιστον, ατόµων. Υπό αυτούς τους όρους, η πολιτική κοινότητα, αποτελεί ορθολογική επιλογή.
Το άτοµο στο κοινωνικό συµβόλαιο εκχωρεί τα προ κοινωνικά του δικαιώµατα, για να αποφύγει το µαρτύριο της ανασφάλειας.
Κάθε ατοµική εξουσία χάριν µιας σύµβασης (συµβολαίου) που υπογράφουν όλοι µε όλους, µεταβιβάζεται σε ένα µόνο πρόσωπο ή οµάδα προσώπων.
Η αµοιβαιότητα είναι ο καθοριστικός όρος του συµβολαίου. Με αυτόν τον τρόπο της αµοιβαίας εκχώρησης και µεταβίβασης εξουσιών προκύπτει ο ανώτατος άρχων, η πολιτική κοινότητα, το κράτος Leviathan.
Η βασικότερη δέσµευση του κράτους Λεβιάθαν προς του υπηκόους του αφορά την προστασία της ζωής τους, ενώ αναγκαία προϋπόθεση της ενδοκρατικής γαλήνης είναι η ευµάρεια.
Στο µοντέλο του Hobbes τα άτοµα που σχηµατίζουν την κρατική φιγούρα του Κράτους Λεβιάθαν υπάρχουν µόνο µεταφορικά. Στο Leviathan ο Thomas Hobbes οδηγήθηκε στην ιδέα ενός νεωτερικού κράτους, υπό την έννοια ότι η θεωρητική του σύλληψη αφορούσε τα άτοµα και όχι τις οµάδες.
Αν αυτή είναι σε γενικές γραµµές η αντίληψη του Άγγλου φιλοσόφου η οποία τοποθετείται στο κατώφλι του κράτους και της πολιτικής κοινωνίας, τρείς αιώνες µετά θα µπορούσαµε να τη δούµε « να ξαναζεί» στην καρδιά της καθηµερινής µας ζωής.
Η αδηφάγος οικονοµική κρίση έχει απλωθεί παντού, αφαιρεί τη ζωή από εκατοµµύρια ανθρώπους και επιφυλάσσει στους υπόλοιπους ένα µέλλον εξαθλίωσης και υποταγής.
Η βασικότερη δέσµευση του κράτους Λεβιάθαν προς του υπηκόους του αφορά την προστασία της ζωής τους, ενώ αναγκαία προϋπόθεση της ενδοκρατικής γαλήνης είναι η ευµάρεια.
Στο µοντέλο του Hobbes τα άτοµα που σχηµατίζουν την κρατική φιγούρα του Κράτους Λεβιάθαν υπάρχουν µόνο µεταφορικά. Στο Leviathan ο Thomas Hobbes οδηγήθηκε στην ιδέα ενός νεωτερικού κράτους, υπό την έννοια ότι η θεωρητική του σύλληψη αφορούσε τα άτοµα και όχι τις οµάδες.
Αν αυτή είναι σε γενικές γραµµές η αντίληψη του Άγγλου φιλοσόφου η οποία τοποθετείται στο κατώφλι του κράτους και της πολιτικής κοινωνίας, τρείς αιώνες µετά θα µπορούσαµε να τη δούµε « να ξαναζεί» στην καρδιά της καθηµερινής µας ζωής.
Η αδηφάγος οικονοµική κρίση έχει απλωθεί παντού, αφαιρεί τη ζωή από εκατοµµύρια ανθρώπους και επιφυλάσσει στους υπόλοιπους ένα µέλλον εξαθλίωσης και υποταγής.
Όσοι έχουν αναλάβει τα ηνία της διακυβέρνησης, υποσχόµενοι να τιθασεύσουν το χάος, αρέσκονται µόνο σε λόγια.
Με τα δεδοµένα αυτά ο φόβος έχει ριζώσει για τα καλά στις ψυχές των ανθρώπων. Ως κακός σύµβουλος οδηγεί τους ανθρώπους σε όλο και µεγαλύτερη δυστυχία. Οι περισσότεροι µοιάζουν να έχουν σκύψει το κεφάλι σαν να έχουν πλέον αποδεχτεί τη µοίρα τους.
Η ιδέα του κυρίαρχου απορρέουσα από την εθελουσία παραίτηση των ατοµικών δικαιωµάτων (ελευθερίας), µε σκοπό την προάσπιση της ζωής και της ασφάλειας βασική ιδέα στο Leviathan επανέρχεται στο σηµερινό πολιτικό επίπεδο σε πολλές µορφές.
Με τα δεδοµένα αυτά ο φόβος έχει ριζώσει για τα καλά στις ψυχές των ανθρώπων. Ως κακός σύµβουλος οδηγεί τους ανθρώπους σε όλο και µεγαλύτερη δυστυχία. Οι περισσότεροι µοιάζουν να έχουν σκύψει το κεφάλι σαν να έχουν πλέον αποδεχτεί τη µοίρα τους.
Η ιδέα του κυρίαρχου απορρέουσα από την εθελουσία παραίτηση των ατοµικών δικαιωµάτων (ελευθερίας), µε σκοπό την προάσπιση της ζωής και της ασφάλειας βασική ιδέα στο Leviathan επανέρχεται στο σηµερινό πολιτικό επίπεδο σε πολλές µορφές.
Μια από αυτές είναι η« ηγεµονική εγγύηση» των ΗΠΑ αλλά και η ΕΕ που µε τη θεώρηση ότι τα «άτακτα παιδιά» της Ευρωζώνης θα πρέπει να εισαχθούν µε τον καλό λόγο ή µε τη βία σε πειθαρχία καταδεικνύουν την προσπάθεια τουλάχιστον των ΗΠΑ να αποτελέσουν την avant-garde και να µετεξελιχθούν σε ένα παγκόσµιο Λεβιάθαν.
Η εξασφάλιση της ενδοκρατικής ειρήνης συνδέεται άµεσα, όπως και στο Λεβιάθαν µε την διασφάλιση οικονοµικών δικαιωµάτων και ευµάρειας. Αρκεί ένα αιφνίδιο γεγονός όπως η οικονοµική κρίση, για να δηλώσει πως η απειλή της προ κοινωνικής κατάστασης δεν είναι µακριά.
Η επικαιρότητα του Leviathan ίσως δεν βρίσκεται στην ανθεκτικότητα του κυρίαρχου, στις σύγχρονες επιβιώσεις του, όσο στο φόβο της έκπτωσης του ανθρώπου στην προ κοινωνική του κατάσταση καθώς επανέρχεται στο δηµόσιο πεδίο η «ανθρωπολογική απαισιοδοξία» που κατευθύνει το έργο του Hobbes.
Η επικαιρότητα του Leviathan ίσως δεν βρίσκεται στην ανθεκτικότητα του κυρίαρχου, στις σύγχρονες επιβιώσεις του, όσο στο φόβο της έκπτωσης του ανθρώπου στην προ κοινωνική του κατάσταση καθώς επανέρχεται στο δηµόσιο πεδίο η «ανθρωπολογική απαισιοδοξία» που κατευθύνει το έργο του Hobbes.
Στις µέρες µας ο δυτικός άνθρωπος παρακολουθεί παθητικά την αποδυνάµωση του κράτους πρόνοιας και των κοινωνικών δικαιωµάτων, την ίδια στιγµή που ένας “άδικος” πόλεµος, διασαλεύει την ειρήνη, και η οικονοµική κρίση, ο τηλεοπτικός κανιβαλισµός, η επαναφορά της αυτοδικίας τον εισάγουν βίαια στους πιο ακραίους µεσαιωνικούς εφιάλτες.
Κατά µια εύστοχη παρατήρηση « Όλα τα θεµέλια του εσωτερικού κόσµου που µας συνέχουν ως όντα και ως πολιτισµό, καταρρέουν. Και στην κατάρρευση του ο αποξενωµένος άνθρωπος, ξαναγίνεται ο προσυµβολαιακός λύκος του Χοµπς.»
Μπροστά στα µάτια µας η άβυσσος µοιάζει σιγά σιγά να παίρνει σχήµα και δεν ξέρουµε πώς να τις αντισταθούµε. Το ερώτηµα είναι τι επιλογές έχει ο καθένας µας σήµερα, τι θα πρέπει να κάνει; Να στραφεί σε µια Χοµπσιανή κοινωνία ή να συνάψει ένα«εναλλακτικό συµβόλαιο». Υπάρχει άραγε χώρος για µια νέα ουτοπία;
Προς το παρόν όµως θα πούµε ότι θα κάνουµε σαν να υπάρχει ακόµη ελπίδα. Τι άλλο µπορούµε να κάνουµε;
ΠΗΓΕΣ:
Βάσση Π., (2012), “Το κοινωνικό συµβόλαιο και η επικαιρότητα του”, Αθήνα. Βώκος Γ., (2010), “ Η επέλαση του Λεβιάθαν”, Το βήµα, (25/7/2012).
Πανταζάκος Π., (2013), “ Το δικαίωµα της αντίστασης στη διδασκαλία του Thomas Hobbes”, Αθήνα.
Hobbes T., (1989), Λεβιάθαν, Εκδόσεις: Γνώση, Αθήνα.
Hobbes T., (2008), Αρετές και συµφέροντα: Η βρετανική ηθική στο κατώφλι τηςνεωτερικότητας, Εκδόσεις: Σαββάλας, Αθήνα.
Schmitt C., (2009), Ο Λεβιάθαν στην πολιτειολογία τουThomas Hobbes: Νόηµα και αποτυχία ενός πολιτικού συµβόλου, Εκδόσεις: Σαββάλας, Αθήνα.
ΠΗΓΕΣ:
Βάσση Π., (2012), “Το κοινωνικό συµβόλαιο και η επικαιρότητα του”, Αθήνα. Βώκος Γ., (2010), “ Η επέλαση του Λεβιάθαν”, Το βήµα, (25/7/2012).
Πανταζάκος Π., (2013), “ Το δικαίωµα της αντίστασης στη διδασκαλία του Thomas Hobbes”, Αθήνα.
Hobbes T., (1989), Λεβιάθαν, Εκδόσεις: Γνώση, Αθήνα.
Hobbes T., (2008), Αρετές και συµφέροντα: Η βρετανική ηθική στο κατώφλι τηςνεωτερικότητας, Εκδόσεις: Σαββάλας, Αθήνα.
Schmitt C., (2009), Ο Λεβιάθαν στην πολιτειολογία τουThomas Hobbes: Νόηµα και αποτυχία ενός πολιτικού συµβόλου, Εκδόσεις: Σαββάλας, Αθήνα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Παρακαλώ να γράφετε με Ελληνικούς χαρακτήρες και να είστε κόσμιοι στις εκφράσεις σας. Οποιοδήποτε άλλο σχόλιο με γκρικλις και ξένη γλώσσα θα διαγράφετε. Ευχαριστώ!