Γιάννης Σμαραγδής: Τα θέματα μας επιλέγουν και όχι εμείς τα θέματα

Της Μαρίας Ανδρέου
Τα έργα χρησιμοποιούν τους καλλιτέχνες ως «διάμεσους» - Οι Έλληνες της Διασποράς αγαπούν περισσότερο την πατρίδα μας από εμάς που μένουμε εδώ
- Δεν αξίζει στη χώρα του φωτός το αρνητικό πρόσωπο - Ο κινηματογράφος θα είναι στο μέλλον η κυρίαρχη τέχνη.

Τον ανέδειξαν στο διαδίκτυο τον πιο δημοφιλή καλλιτέχνη της χρονιάς, καθώς η ταινία του «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι» ταξίδεψε τον ευπατρίδη Ιωάννη Βαρβάκη σε όλο τον κόσμο. Ο Γιάννης Σμαραγδής κινδύνεψε να μείνει στον άσο από αυτό το κινηματογραφικό εγχείρημα, αλλά δεν το έβαλε κάτω.
 
Μάλιστα, αυτές τις μέρες ξεκινά τη νέα του διεθνή ταινία για τον Νίκο Καζαντζάκη.  
Γιατί μπροστά στην Ελλάδα, που είναι η Ιερή Μήτρα του Δυτικού Πολιτισμού, δεν υπολογίζει το προσωπικό κόστος. Ο σπουδαίος σκηνοθέτης μέσα από τη συνέντευξή του στο «ΠΑΡΟΝ» μιλάει για τους έλληνες εφοπλιστές του Λονδίνου που εμπνεύστηκαν από τον Βαρβάκη και συντηρούν πολυμελείς οικογένειες στην Ελλάδα, τονίζοντας ότι, αν όλοι οι ευκατάστατοι Έλληνες ήταν σαν αυτούς, η Ελλάδα θα ήταν μια άλλη χώρα. Δεν σταματάει, όμως, εκεί. Αναφέρεται και στη βαρβαρότητα της Χρυσής Αυγής.

// Μετά τον Ελ Γκρέκο - Δομήνικο Θεοτοκόπουλο και τον Ιωάννη Βαρβάκη, με ποια μεγάλη προσωπικότητα επανέρχεστε στη μεγάλη οθόνη;

Με τον Νίκο Καζαντζάκη, ο οποίος με συντροφεύει από την εφηβεία μου. Μαζί του με δένει κάτι «παράξενο». Γεννηθήκαμε κι οι δυο στο Ηράκλειο και το σπίτι του απέχει από εκεί που γεννήθηκα 300 μέτρα, σχηματίζοντας τρίγωνο με το σπίτι του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, του ήρωα της προηγούμενης ταινίας μου...

// Τι σας εμπνέει στον Νίκο Καζαντζάκη; Τι συμβολίζει ο συγγραφέας της «Ασκητικής», του «Καπετάν Μιχάλη»;

Όταν ο Καζαντζάκης βρέθηκε ασθενής στη Βιέννη, μέσα στους πυρετούς του «έβλεπε» στίχους, σοφίσματα, μαντινάδες, φιλοσοφικά μότο κ.λπ. Όταν συνερχόταν, τα έλεγε σε μια νοσοκόμα και αυτή τα έγραφε. Σε μια στιγμή που πίστεψε ότι μπορεί και να πέθαινε -δεν φοβόταν τον θάνατο- είπε στη νοσοκόμα: «Γράψε για να ξέρουν εκεί κάτω στην Ελλάδα, «όπου πάω κι όπου σταθώ, κρατώ ανάμεσα στα δόντια μου, σαν φύλλο δάφνη, την Ελλάδα»». Είναι, λοιπόν, να μη με εμπνέει;

// Με ποιο κριτήριο διαλέγετε τις προσωπικότητες στις οποίες δίνετε πνοή μέσα από την έβδομη τέχνη;

Στην πραγματικότητα δεν επιλέγουμε εμείς τα θέματά μας. Αυτά μας επιλέγουν. Άλλωστε, τα αληθινά έργα τέχνης ζουν περισσότερο από τους ανθρώπους που τα κάνουν, γιατί τα έργα έχουν δική τους ψυχή, δική τους ενέργεια. Άρα, τα έργα χρησιμοποιούν τους καλλιτέχνες, που στην ουσία δρουν καθαρά ως «διάμεσοι». Το λέω γιατί έτσι όλοι μας πρέπει να είμαστε κοντά στην ταπεινότητα και μακριά από την αλαζονεία - που, δυστυχώς, περισσεύει στους καιρούς μας.

// Τι θα δούμε στην ταινία;

Θα δείτε μια ιδιότυπη βιογραφία. Δηλαδή, όπως βλέπω εγώ τη «μέσα» ζωή του Καζαντζάκη. Επίσης, θα δουν οι θεατές άγνωστες πλευρές αυτού του πολύ σπουδαίου κρητικού και έλληνα συγγραφέα, στοχαστή, ποιητή και αληθινά καλλιτέχνη. Όπως μάλιστα τον ορίζει ο ίδιος: «Ο καλλιτέχνης είναι η πρωτοπορία του «Θεού», το ακρότατο φυλάκιο της παράταξής του». Θα δουν, επίσης, έναν υπέροχο άνθρωπο, ανεξίκακο, με κατανόηση ακόμα και για τους εχθρούς του -που ήταν όλοι Έλληνες-, αλλά κυρίως θα δουν έναν άνθρωπο με τρομερό χιούμορ. Έλεγε, μάλιστα, πως το γέλιο τον έβγαζε πάντα από τις δυσκολίες των περιστάσεων.

// Πόσο επίκαιρος είναι σήμερα ο ανυπότακτος συγγραφέας, ο «άθεος» για την Εκκλησία, ο λογοτέχνης με το ταξιδιωτικό πνεύμα; Ο άνθρωπος που έγραψε είναι «μεγάλη ευθύνη το να είναι κανείς Κρητικός»;

Οι μεγάλοι δημιουργοί είναι πάντα επίκαιροι. Γιατί τα μεγάλα έργα έχουν μέσα τους δυνάμεις που στοιχειώνουν τον χρόνο. Και ο Καζαντζάκης, με την κρητική του ματιά, μια κοσμοθεώρηση που δεν έχει πάρει ακόμα τις διαστάσεις της στην ψυχή των Ελλήνων, «δείχνει» ποιο είναι το υψηλόφρον πεπρωμένο των Ελλήνων. Να αγωνιζόμαστε για τα ανώτερα, χωρίς ιδιοτέλεια και χωρίς να περιμένουμε ανταπόδοση, ούτε από τον Θεό…

// Πόσο σημαντικό είναι να υπάρχει στον καθένα μας ένας «Ζορμπάς», ιδιαίτερα σε μια Ευρώπη που αλλάζει ραγδαία και σε μια νέα τάξη πραγμάτων που έχει για θεό της το χρήμα, και πότε γίνεται το «Ζορμπαλίκι» υπερβολή για τον Έλληνα;

Το «Ζορμπαλίκι» δεν είναι ένας χορός δίπλα στη θάλασσα και «λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και τ' αγόρι μου». Είναι, βεβαίως, η χαρά της ζωής -αυτό ξεχωρίζει εμάς τους Έλληνες από τους βόρειους κυρίως λαούς-, είναι ένας χορός δίπλα στη θάλασσα. Αλλά, όπως λέει ο Καζαντζάκης, ένας χορός μέσα από τον οποίο προσπαθεί ο Έλληνας να μιλήσει στον Θεό. Δηλαδή, ένας χορός μαζί με μια ανώτερη πνευματικότητα.

// Γιατί επιμένετε ελληνικά; Γιατί η ελληνικότητα έχει γίνει για εσάς στόχος ζωής;

Η ταινία αυτή, για να αναδείξει τις εσωτερικές διαστάσεις του Νίκου Καζαντζάκη, θα πρέπει να ακολουθήσει την εσωτερική του διαδρομή αλλά και την εξωτερική πορεία, τα ταξίδια του, τις εμπειρίες του και τα πολλαπλά βιώματά του. Άρα πρέπει να γίνουν γυρίσματα στην Ελλάδα, κυρίως στην Κρήτη, και στην Κίνα, στη Ρωσία, στη Βιέννη, στο Όρος Σινά, στην Αίγυπτο, στο Παρίσι, στο Βερολίνο κ.α. Όσο για το αν η ελληνικότητα έχει γίνει στόχος ζωής, σας απαντώ ευθέως: Βεβαιότατα… Και πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς; Όλοι οι έλληνες καλλιτέχνες (που γνώριζαν την προσευχή τους) τι άλλο έκαναν από το να υπηρετούν και να πολλαπλασιάζουν το ελληνικό αίσθημα;

// Πιστεύετε ότι με τον Βαρβάκη οι έλληνες εφοπλιστές ευαισθητοποιήθηκαν για να σώσουν την Ελλάδα από την κρίση;

Δεν το ξέρω αυτό… Ξέρω, όμως, ότι μια ομάδα ισχυρών εφοπλιστών του Λονδίνου και της Ελλάδας συγκέντρωσαν ένα τεράστιο ποσόν και συντηρούν πολυμελείς οικογένειες που μαστίζονται από την κρίση… Και το πιο σπουδαίο: Το έκαναν χωρίς τυμπανοκρουσίες και ανωνύμως… Μπράβο τους

// Υπάρχουν εθνικοί ευεργέτες σήμερα σαν τον Βαρβάκη, συγγραφείς οικουμενικοί σαν τον Νίκο Καζαντζάκη, ζωγράφοι σαν τον Θεοτοκόπουλο, πολιτικοί σαν τον Βενιζέλο, με λίγα λόγια ευπατρίδες;

Βεβαίως και υπάρχουν, και πρέπει να είναι πολλοί, αλλά δεν τους ξέρουμε. Κυρίως Έλληνες της Διασποράς, που αγαπάνε την πατρίδα μας περισσότερο από εμάς που παρεπιδημούμε εντός της χώρας. Αργότερα, θα τους μάθουμε, όπως αργότερα μάθαμε πως ο Βαρβάκης ήταν μεγάλος ευεργέτης -όσο ζούσε τον «λάσπωναν» με διάφορες ατιμίες-, ο Σταύρος Νιάρχος και τόσοι άλλοι. Από τους ανθρώπους που γνώρισα εγώ μεγάλος ευεργέτης και αληθινός πατριώτης ήταν ο καπετάν Βασίλης Κωνσταντακόπουλος, που με αληθινό πόνο και μεγάλη επιμονή άλλαξε το πρόσωπο της Μεσσηνίας, απ' όπου καταγόταν, και έδωσε ζωή στην περιοχή. Το μεγάλο αυτό έργο το συνεχίζουν οι άξιοι γιοι του. Συνδέομαι πλέον με τον γιο του Αχιλλέα, που κινείται στην ίδια ακριβώς ρότα της ευεργεσίας και της προσφοράς, και έχει άξια συμπαραστάτρια τη γυναίκα του Κωστάντζα, που προέρχεται από την οικογένεια Γιάννη Σμπώκου, επίσης ανθρώπου της προσφοράς και της δοτικότητας… Να 'τανε όλοι οι ευκατάστατοι Έλληνες σαν κι αυτούς… Η Ελλάδα θα ήταν άλλη χώρα!

// Ξέρω ότι όλα τα χρήματα που βγάζετε από μια ταινία τα ρίχνετε στην άλλη, με κίνδυνο να μείνετε στον άσο. Αγαπάτε τόσο πολύ τη δημιουργία ή την Ελλάδα; Έχετε κάποιο ρόλο σ' αυτήν τη ζωή, κάποια αποστολή;

Αισθάνομαι πως πληρώ το χρέος μου προς το δώρο της ζωής που μου χαρίστηκε -όπως χαρίζεται σε όλους τους ανθρώπους- μόνο όταν τα έργα μου είναι εν δυνάμει χρήσιμα στους άλλους και κυρίως προς την πατρίδα μας την Ελλάδα, που είναι μεγάλη και Ιερή Μήτρα του Δυτικού Πολιτισμού… Και το πράττω χωρίς ποτέ να υπολογίζω το προσωπικό κόστος.

// Ποιοι είμαστε οι Έλληνες, κύριε Σμαραγδή; Απόγονοι των αρχαίων, των βυζαντινών; Ξέρω ότι για τη νέα τηλεοπτική σεζόν θα δημιουργήσετε ένα ντοκιμαντέρ στην ΕΡΤ για τους Βλάχους, τους Κρήτες, τους Επτανήσιους, τους Αρβανίτες, τους Μακεδόνες... Αλήθεια, οι νεοέλληνες ξέρουμε ποια είναι η καταγωγή μας και πού έφτασε ο πολιτισμός μας;

Θα κάνω για την ΕΡΤ -που τη θεωρώ σπίτι μου, αφού όλα μου τα έργα έχουν γίνει σε συνεργασία με το κρατικό κανάλι- μια σειρά πολιτιστικών ντοκιμαντέρ αυτογνωσίας, όπως τα λέω, με γενικό τίτλο: «ΕΛΛΗΝΩΝ ΡΙΖΕΣ». Προσπαθώ κι εγώ να συμβάλω στη συνταγματική επιταγή για την προβολή του ελληνικού πολιτισμού, ενάντια στο ελαφρύ και αδιέξοδο πνεύμα των καιρών, που δεν αρμόζει στο κρατικό κανάλι…

(Σημ. «Π»: Η συζήτηση είχε γίνει πριν η κυβέρνηση κλείσει την ΕΡΤ.)

// Τι χρειάζεται να γίνει στη χώρα μας για να πάρουμε ανάσα; Μια επανάσταση; Μια πνευματική επανάσταση;

Τώρα με την κρίση, χρειάζεται από τους κυβερνώντες καλή διαχείριση και ορθολογισμός, και από τους ανθρώπους της τέχνης να προβάλλουν τις θετικές όψεις της ζωής, και τα έργα τέχνης να κρατάνε δροσερή την ψυχή να μη στεγνώσει, ώστε στις δυσκολίες της ζωής οι άνθρωποι, οι Έλληνες, να αναδείξουν τον ανώτερο εαυτό τους και όχι τον κατώτερο, που οδηγεί στα σκοτάδια και στη βαρβαρότητα - εκεί όπου οδηγεί τους συνανθρώπους μας η Χρυσή Αυγή.

// Κύριε Σμαραγδή, πιστεύετε; Τι είναι η πίστη για εσάς;

Πρέπει να έχουμε πίστη όχι μόνο στον Θεό αλλά και στην ύπαρξή μας, και να πράττουμε μόνο το καλό.

// Φοβάστε τον θάνατο;

Όχι βέβαια... παρότι ο καθένας μας νομοτελειακά απομακρύνεται σιγά σιγά από τον τρέχοντα κόσμο και έτσι περνάει η ψυχή στα ενδότερα του χρόνου, στη μακάρια αθανασία. Άρα για μένα δεν υπάρχει θάνατος… υπάρχει μετάβαση.

// Τι είναι για εσάς ο κινηματογράφος;

Η μεγάλη λαϊκή τέχνη των καιρών μας. Και είναι εξαιρετικά ισχυρή γιατί, ευκολότερα από άλλες τέχνες, ακουμπάει την ανθρώπινη ψυχή με τεράστια απήχηση. Και θα είναι στο μέλλον η κυρίαρχη τέχνη, πολύ πιο πάνω απ' ό,τι είναι σήμερα. Γιατί; Διότι «αγγίζει ανώτερες ουσίες». Ακούστε τι λέει ο Πλάτωνας στον «Τίμαιο»: «Ο χρόνος είναι κινούμενη εικόνα της αιωνιότητας…», άρα ατέρμων κινηματογράφος!

// Υπάρχουν άξιοι συνεχιστές;

Μα, και βέβαια υπάρχουν... Οι νέοι σκηνοθέτες που έρχονται είναι εξαιρετικά ταλαντούχοι, όμως διασκεδάζουν με παιχνίδια παρακμής, ακολουθώντας, δηλαδή, αυτά που επιτάσσουν στον κινηματογράφο οι τρέχουσες μόδες των καιρών, εντός και εκτός χώρας… που είναι η σκληρότητα, η διαστροφή και η ανάδειξη της παραβατικότητας και της αρνητικότητας. Δεν αξίζει στη χώρα του φωτός να προβάλλουμε το αρνητικό μας πρόσωπο.

// Σας ανέδειξαν σε ψηφοφορία στο διαδίκτυο τον πιο δημοφιλή καλλιτέχνη της χρονιάς… Γιατί πιστεύετε ότι έγινε αυτό;

Πρώτα απ' όλα, να σας πω ότι το θεώρησα πολύ μεγάλη τιμή αλλά και ευθύνη. Τώρα, γιατί μπορεί να έγινε αυτό; Ίσως γιατί οι άνθρωποι που με ψήφισαν -τους ευχαριστώ θερμά- και που με τον τρόπο τους μου έστειλαν την αγάπη τους μου ανταποδίδουν την αγάπη που στέλνω στους συνανθρώπους μας μέσα από τις ταινίες που κάνω και κυρίως την ταινία «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι», που έγινε με τεράστιο προσωπικό κόστος. Βεβαίως, δεν ξέρω αν το άξιζα. Ξέρω όμως πως στην ίδια ψηφοφορία ψήφισαν ως πιο δημοφιλή Έλληνα -δικαίως, πιστεύω- τον Αντώνη Σαμαρά και υποθέτω πως αυτό έγινε αναγνωρίζοντας την τεράστια προσπάθεια που κάνει για να πηδήξουμε τον κάβο και να ορθοποδήσει η χώρα, που τα διεθνή κερδοσκοπικά κέντρα την είχαν στοχοποιήσει και προγράψει. Ε, αυτό δεν θα γίνει!

// Ο θεωρητικός του κινηματογράφου και συγγραφέας Μίμης Τσακωνιάτης πρόκειται να κυκλοφορήσει το βιβλίο «Γιάννης Σμαραγδής - Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ». Ποιο είναι ακριβώς το θέμα του βιβλίου;

Επεξεργάστηκε τα τέσσερα φιλμ που έχω κάνει και κατά τον Τσακωνιάτη έχουν τον ίδιο καλλιτεχνικό πυρήνα. Αλλά καλύτερα να σας δώσω ένα απόσπασμα από το εξαιρετικό βιβλίο του, που είναι τιμή για μένα η συγγραφή του.

«Πιστεύω ότι ο προορισμός του καλλιτέχνη αλλά και του ανθρώπου είναι η προσπάθεια για την ανεύρεση του κλειδιού με το οποίο θα ανοίξει κλειστές πόρτες. Το έκανε ο Γκαίτε, οι αρχαίοι έλληνες τραγικοί, ο Πλάτωνας, ο Σαίξπηρ, ο Γιουνγκ, ο Κιούμπρικ. Το έκανε ένας σύγχρονός μας Έλληνας, ο Γιάννης Σμαραγδής.
 
Που είναι μοναδική περίπτωση γνήσιου μεταφυσικού σκηνοθέτη στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου, όπου σε μια εποχή ολοκληρωτικής παρακμής, επικράτησης και λατρείας της ασχήμιας, της ύλης και του Εγώ, κινείται κόντρα στο κυρίαρχο ρεύμα. Στην ουσία, κυλάει μέσα στο ίδιο γαλάζιο ποτάμι παρέα με όλους τους αρχαίους αλλά και σύγχρονους μεταφυσικούς φιλοσόφους και ποιητές. Δεν ακολουθεί, δηλαδή, το εφήμερο, φθαρτό και φθοροποιό Πνεύμα των Καιρών, αλλά το παντοτινό, αναλλοίωτο και ζωοποιό Πνεύμα του Βάθους».

Παρόν της Κυριακής