Η άγνωστη Λιβύη

Εμφύλιος, απουσία κρατικών δομών, πετρέλαιο και τρομοκρατία

Δρ Ιωάννης Παρίσης (*)

Ένας σκληρός πόλεμος διεξάγεται στη γειτονιά μας, ακριβώς απέναντι από τη νότια ακτή της Κρήτης, ένας εμφύλιος πόλεμος με θύματα πολλούς αμάχους, αλλά στην Ελλάδα ελάχιστοι ασχολούνται με το ζήτημα και πάντως καθόλου τα ΜΜΕ. Ένα κράτος διαλύεται, ένοπλες ομάδες, συχνά με βαρύ οπλισμό, ελέγχουν περιοχές της χώρας υπό το, μάλλον αδιάφορο, βλέμμα της διεθνούς κοινότητας. Πρόσφατα, στο χάος που έχει δημιουργηθεί από τις δύο κύριες αντιμαχόμενες παρατάξεις της χώρας, προστέθηκε το «Ισλαμικό Κράτος», με αποτέλεσμα να καθίσταται πλέον αδύνατη κάθε προσπάθεια συνεννόησης και εξεύρεσης λύσης.

Τον Φεβρουάριο και Μάρτιο του 2011, στην αρχή της εξέγερσης κατά του Καντάφι, είχα δημοσιεύσει μία σειρά άρθρων σχετικά με τη Λιβύη, συνδέσμους των οποίων παραθέτω στη συνέχεια.

Η Λιβύη είναι μεγάλη σε έκταση χώρα, με μικρό σχετικά πληθυσμό. Η οικονομία της στηριζόταν σημαντικά στις εξαγωγές πετρελαίου, που υπολογίζονταν στο ένα τέταρτο του ΑΕΠ. Προ της εξέγερσης του 2011 είχε το υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα στην αφρικανική ήπειρο μετά τη Νότια Αφρική. Σχετικό το άρθρο μου Η άγνωστη Λιβύη(01/03/2011).

Η εξέγερση στο πλαίσιο της «Αραβικής Άνοιξης», εξελίχθηκε σε πόλεμο, με χρήση βαρέων όπλων, αρμάτων μάχης και αεροσκαφών. Στις 27 Φεβρουαρίου 2011, συστήθηκε το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο (Conseil National de Transition – CNT) για την πολιτική εκπροσώπηση της εξέγερσης. Στις 19 Μαρτίου, μετά το ψήφισμα του ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ επενέβη με αεροπορικές δυνάμεις για την προστασία των αμάχων της Λιβύης. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους είκοσι τέσσερις χώρες αναγνώρισαν το CNT ενώ στις 16 Σεπτεμβρίου αναγνωρίστηκε από τον ΟΗΕ. Στις 20 Οκτωβρίου έπεσε το τελευταίο προπύργιο του καθεστώτος, η Σύρτη, ενώ ο Καντάφι είχε σκοτωθεί. Στις 23 Οκτωβρίου 2011 στη Βεγγάζη, ο Πρόεδρος του CNT Mustapha Abdeljalil ανακοίνωνε την «απελευθέρωση της Λιβύης». Στις 31 Οκτωβρίου 2011 σχηματιζόταν προσωρινή κυβέρνηση.

Η Λιβύη αποτελούσε ένα ιδιαίτερο πρόβλημα στο χώρο της Βόρειας Αφρικής για πολλά χρόνα.. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι ΗΠΑ έλαβαν μέτρα κατηγορώντας την ότι υποστηρίζει τρομοκρατικές δραστηριότητες εναντίον Αμερικανών πολιτών. Το 1992, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ κατήγγειλε τη Λιβύη ως κράτος που υποστηρίζει την τρομοκρατία και ζήτησε από τα μέλη του να επιβάλουν απαγόρευση αεροπορικών πτήσεων και πώλησης όπλων προς αυτήν.

Τον Σεπτέμβριο του 2003 το Συμβούλιο Ασφαλείας προέβη στην άρση των κυρώσεων στη Λιβύη. Επίσης, στις 26/2/2004, ύστερα από δήλωση της Λιβύης ότι αποκηρύσσει την τρομοκρατία, ότι θα εγκαταλείψει τα προγράμματά της για κατασκευή όπλων μαζικής καταστροφής και θα συμμορφωθεί προς τη Συνθήκη Μη Διασποράς Πυρηνικών (ΝΝΡΤ), οι ΗΠΑ ανακάλεσαν την απαγόρευση για ταξίδια στη Λιβύη και εξουσιοδότησαν τις αμερικανικές εταιρίες πετρελαίου που είχαν μετοχές στη Λιβύη προ των κυρώσεων, να προβούν σε διαπραγματεύσεις για την επάνοδό τους στη χώρα. Παρά το γεγονός ότι η Λιβύη είχε προχωρήσει, κατά τα τελευταία χρόνια, στην ανάπτυξη διμερών σχέσεων με αρκετές δυτικές χώρες, η σχέση της με τις ΗΠΑ ήταν καθοριστική. Έτσι, η εξομάλυνση των σχέσεων με τις ΗΠΑ άνοιξε το δρόμο για πολλές ευκαιρίες και ειδικά για επενδύσεις στον τομέα της ενέργειας, μετά 20 χρόνια.

Παράλληλα, άρχισαν να ενισχύονται οι σχέσεις με την Ευρώπη. Κατά τα έτη 2007-2010, η κυβέρνηση της Λιβύης είχε επαφές με ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και εταιρίες αμυντικού εξοπλισμού για την προμήθεια οπλικών συστημάτων ή εκσυγχρονισμό του παλαιού, σοβιετικής προέλευσης, υλικού της. Επίσης, κατά την επίσκεψή του στη Λιβύη στα μέσα Απριλίου 2008, ο Βλαντιμίρ Πούτιν, με στόχο την έναρξη νέων συμφωνιών και συνεργασιών, προέβη σε ένα εντυπωσιακό άνοιγμα, διαγράφοντας χρέη της τάξεως των 4,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, τα οποία η Λιβύη όφειλε από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.

Ωστόσο, η συντηρητική παλιά φρουρά της χώρας ήταν αντίθετη στις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του Καντάφι. Αρκετοί στη Δύση θεωρούσαν ως ενδεχόμενο να τεθεί θέμα διαδοχής του, σε όχι πολύ μακρινό μέλλον. Στο εσωτερικό της χώρας ο Καντάφι αντιμετώπιζε τον φανατικό ισλαμισμό, που αποτελούσε την κύρια απειλή κατά της εξουσίας του.

Στη Λιβύη η πραγματική ισχύς βρίσκεται στο σύστημα των φυλών. Για 42 χρόνια, η χώρα είχε μία Aρχή με τον Μουαμάρ Καντάφι, χωρίς πολιτικά κόμματα. Υπάρχουν περίπου 140 φυλές, αλλά μόνο γύρω στις 30 είχαν πολιτική δύναμη. Όταν το 1959 ανακαλύφθηκε το πετρέλαιο, οι φυλές έγιναν ξαφνικά πλούσιες. Ενώ κάποιοι παρέμειναν στην έρημο συνεχίζοντας τον παλιό τρόπο ζωής, πολλοί μετανάστευαν στο Bορρά, στις πόλεις Τρίπολη, Βεγγάζη και Σύρτη. Ο Καντάφι είχε επιδιώξει, χωρίς επιτυχία, να εξαλείψει τις φυλές, σε μια προσπάθεια που διήρκεσε από το 1969 έως το 1980. Έτσι το 1993 έκανε μια δραματική κίνηση, ενισχύοντας το σύστημα των φυλών και αναγνωρίζοντας τους ηγέτες τους.

Αν και η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική κυβερνιόνταν για χρόνια κυρίως από δικτάτορες, ο Καντάφι φαίνεται να ήταν ένας διαφορετικός δικτάτορας. Ενώ δεν ήταν φίλος των Ηνωμένων Πολιτειών, πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες φρόντιζαν να έχουν φιλικές σχέσεις μαζί του, επειδή ήταν ηγέτης μιας μεγάλης πετρελαιοπαραγωγού χώρας, Σχετικό το άρθρο μου Η άγνωστη Λιβύη (2) (05/03/2011). Επιπλέον ο Καντάφι είχε μεγάλη επιρροή στην αφρικανική ήπειρο, όπως φαίνεται σε χάρτη που είχα δημοσιεύσει το 2011: Η άγνωστη Λιβύη (3) (05/03/2011).

Κάποια στοιχεία σχετικά με το πετρέλαιο της Λιβύης είναι σημαντικά για να κατανοηθούν καλύτερα τα αίτια των κρίσεων. Η Λιβύη έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στην Αφρική που ανέρχονται σε πάνω από 46,4 δις βαρέλια 9Oil and Gas Journal (OGJ), – http://www.ogj.com – με στοιχεία Ιανουαρίου 2011). Το 80% των λιβυκών πετρελαϊκών αποθεμάτων βρίσκονται στη λεκάνη της Σύρτης, στη Μεσόγειο, από όπου αντλείται το 90% του πετρελαίου που παράγει η χώρα. Σύμφωνα με έκθεση της εταιρίας ανάλυσης και πρόβλεψης Wood Mackenzie Energy, η Λιβύη παραμένει «ανεξερεύνητη» σε υψηλό βαθμό, και μόνο το 25% της χώρας καλύπτεται από συμφωνίες εξερεύνησης με πετρελαϊκές εταιρίες. Γενικά η Λιβύη θεωρείται ιδιαίτερα δελεαστική πετρελαϊκή περιοχή λόγω του χαμηλού κόστους άντλησης, της υψηλής ποιότητας του πετρελαίου της και της εγγύτητάς της στις ευρωπαϊκές αγορές (Energy Information Administration, Official Energy Statistics from the US Governmentt).

Σημαντικά επίσης είναι τα κοιτάσματα φυσικού αερίου που διαθέτει η Λιβύη, για την διοχέτευση του οποίου στην Ευρώπη έχει κατασκευασθεί και λειτουργεί από το 2004 ο αγωγός Greenstream. Πρόκειται για υποβρύχιο αγωγό φυσικού αερίου που συνδέει τη Λιβύη με την Ιταλία μέσω της Σικελίας και είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος υποθαλάσσιος αγωγός που έχει κατασκευασθεί στη Μεσόγειο.

Η κατασκευή του αγωγού Greenstream είχε και τις πολιτικές του προεκτάσεις. Οι ηγέτες των δύο χωρών Σίλβιο Μπερλουσκόνι και Καντάφι μίλησαν στα εγκαίνια για μια νέα εποχή φιλίας και συνεργασίας στην περιοχή της Μεσογείου. Επίσης, ο Καντάφι ευχαρίστησε την Ιταλία για το ρόλο που έπαιξε στην απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να άρει το εμπάργκο όπλων προς τη χώρα του. Περισσότερα στο άρθρο μου Φυσικό αέριο από τη Βόρεια Αφρική στην Ευρώπη (22/02/2011).

Ο Μεγάλος Τεχνητός Ποταμός είναι το μεγαλύτερο έργο μεταφοράς ύδατος που έχει ποτέ κατασκευαστεί Παγκοσμίως. Ένα τεράστιο τεχνικό έργο, συνολικού μήκους αγωγών 4.000 χιλιομέτρων, διαμέτρου 4 μέτρων, το οποίο έχει καταχωρηθεί το 2008 στο Βιβλίο Γκίνες ως το μεγαλύτερο αρδευτικό έργο παγκοσμίως. Σύμφωνα με τον διεθνή Τύπο, αποτελεί «το όγδοο θαύμα του κόσμου». Σχετικά στο άρθρο μου Η άγνωστη Λιβύη (4) (05/03/2011).

Περισσότερα από τρία χρόνια μετά την ανατροπή του Καντάφι, η Λιβύη εξακολουθεί να μην έχει επανέλθει σε κάποια μορφή ομαλότητας. Σε πολλά τμήματα της χώρας το λιβυκό κράτος υπάρχει μόνο στα χαρτιά, ενώ η διακίνηση όπλων εντός της χώρας αλλά και προς τις γειτονικές χώρες Τσαντ, Νίγηρα, Μάλι, είναι χωρίς έλεγχο. Τουλάχιστον δύο κυβερνήσεις και δεκάδες αντίπαλες φυλές, όλοι με δικές τους ένοπλες ομάδες (πολιτοφυλακές), επιδιώκουν να έρθουν στην εξουσία. Στο μέσο αυτού του χάους η τρομοκρατική οργάνωση «Ισλαμικό Κράτος» αναπτύσσει το δικό του ρόλο κι επιδιώξεις.

(*) Υποστράτηγος ε.α., Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης, Πρόεδρος Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (http://www.acastran.org/)