Ευρασιατική διάλυση... Γιατί η Ένωση ίσως να μην επιβιώσει στο 2015

Νate Schenkkan

Ήταν μια χρονιά μετασχηματισμού για την Ευρασιατική ολοκλήρωση και το εμβληματικό της σχέδιο, την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EEU). Αυτό που ξεκίνησε ως μια σχετικά απλή τελωνειακή ένωση στις αρχές τού 2014 έχει μεταμορφωθεί μέσα από μια συνθήκη σε έναν ενιαίο οικονομικό χώρο που περιλαμβάνει την Λευκορωσία, το Καζακστάν και την Ρωσία, και θα περιλαμβάνει σύντομα την Αρμενία και το Κιργιζιστάν. Κατά κάποιο τρόπο, το τελευταίο έτος ήταν ένας θρίαμβος. Αλλά η επέκταση επετεύχθη σε βάρος τής συνοχής τής Ένωσης, και καθώς η οικονομία τής Ρωσίας βυθίζεται προς την κρίση, η πρόγνωση για το 2015 είναι δυσοίωνη. Όλο και περισσότερο, οι περιφερειακές οικονομίες συνειδητοποιούν ότι είναι δεμένες με μια Ρωσία που πνίγεται.

ΣΤΡΕΒΛΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ

Η προκάτοχος της EEU, η Ευρασιατική Τελωνειακή Ένωση, είχε χαρακτηριστικά τής πρώην Σοβιετικής Ένωσης, διότι, σε αντίθεση με πολλούς άλλους πολυμερείς οργανισμούς εκεί, ακολουθούσε γραπτούς κανόνες και αναπτυσσόταν ως θεσμός. Νέοι τελωνειακοί έλεγχοι και δασμολογικά όρια έγιναν κοινά και υποχρεωτικά μεταξύ της Λευκορωσίας, του Καζακστάν και της Ρωσίας. Εκατοντάδες νεαροί δημόσιοι υπάλληλοι προσελήφθησαν. Και σημειώθηκε πρόοδος ως προς την δημιουργία ενός κοινού ρυθμιστικού πλαισίου για τα πάντα, από τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες στον τομέα των τηλεπικοινωνιών μέχρι την γεωργία. Κεφάλαιο, εργασία, και αγαθά σύντομα θα ρέουν ελεύθερα, και ακόμη πιο φιλόδοξοι στόχοι φαίνονταν εφικτοί, χάρη στην πολιτική δέσμευση των ισχυρών ηγετών τής Λευκορωσίας, του Καζακστάν και της Ρωσίας.

Αυτή η πολιτική δέσμευση εξαφανίστηκε στον απόηχο της κρίσης τής Ουκρανίας. Η γενεσιουργός αιτία τής ουκρανικής επανάστασης ήταν η απόρριψη από τον τότε πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς μιας εμπορικής συμφωνίας με την ΕΕ και η ανακοίνωση ότι αντί γι’ αυτήν η Ουκρανία θα εντασσόταν στην Τελωνειακή Ένωση. Οι επακόλουθες διαμαρτυρίες και η αποπομπή τού Γιανουκόβιτς συνέθλιψαν κάθε ελπίδα ότι η Ουκρανία θα μπορούσε να προσφέρει τις σημαντικές οικονομικές δυνατότητές της στην Τελωνειακή Ένωση. Η επακόλουθη προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία και η εισβολή στην ανατολική Ουκρανία τρομοκράτησαν την Λευκορωσία και το Καζακστάν, έχοντας η καθεμία την δική της μεγάλη ρωσική μειονότητα.

Αντί να προσπαθήσει να επιλύσει τις αντιφάσεις που δημιουργήθηκαν από την ουκρανική κρίση, η Ρωσία επιτέθηκε χωρίς να σκεφθεί τους εταίρους της στην ένωση. Αντέδρασε στις δυτικές κυρώσεις με δικές της αντι-κυρώσεις σε εισαγωγές τροφίμων -κυρώσεις που η Λευκορωσία και το Καζακστάν αρνήθηκαν να επιβάλουν. Τις τελευταίες εβδομάδες, η Λευκορωσία και η Ρωσία διαπραγματεύονται μέτρα «οφθαλμού αντί οφθαλμού», καθώς η Ρωσία προσπάθησε να πατάξει την επανεξαγωγή από την Λευκορωσία προς την Ρωσία απαγορευμένων ευρωπαϊκών προϊόντων και η Λευκορωσία ανταπέδωσε [1] επιβραδύνοντας τις ρωσικές εισαγωγές μέχρι που σταμάτησαν. Επιπλέον, η Ρωσία επιτάχυνε δραματικά την διαδικασία προσχώρησης για την Αρμενία και την Κιργιζία, δύο περιθωριακές οικονομίες που έχουν λίγα να προσφέρουν στην ένωση εκτός από μια «ευκαιρία για φωτογραφία» (photo opportunity). Η Αρμενία δεν έχει καν χερσαία σύνορα με την Ένωση.

Ο πρόεδρος του Καζακστάν, Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ -ο πιο ειλικρινής πιστός στο αρχικό σχέδιο- επαναστάτησε εναντίον τής επέκτασης λόγω φόβων ότι η ένταξη των δύο ρωσικών κρατών-πελατών θα αποδυνάμωνε την επιρροή τού Καζακστάν. Την περασμένη άνοιξη και το καλοκαίρι, το Καζακστάν προσπάθησε να καθυστερήσει την ένταξη της Αρμενίας, με το σκεπτικό ότι η Αρμενία θα μπορούσε να ενταχθεί μόνο χωρίς την μη αναγνωρισμένη Δημοκρατία τού Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η οποία νομικά εξακολουθεί να αποτελεί τμήμα τού Αζερμπαϊτζάν. Ο Ναζαρμπάγιεφ πίστευε ότι η Αρμενία δεν θα μπορούσε ποτέ να συμφωνήσει στην επιβολή τελωνειακών ελέγχων στα σύνορά της με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αλλά κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων, η Αρμενία συμφώνησε να αποκλείσει το έδαφος αυτό από την Ένωση. Ωστόσο, λίγες μόλις μέρες μετά την υπογραφή τής Αρμενίας στην EEU, ένας Αρμένιος αξιωματούχος δήλωσε δημοσίως ότι τα σύνορα της Αρμενίας με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ θα παραμείνουν ανοιχτά [2]. Με άλλα λόγια, σχεδόν από την στιγμή τής υπογραφής, η Αρμενίας κατέδειξε ότι μια από τις βασικές αρχές τής συνθήκης -η εφαρμογή των συνόρων- δεν είχε καμία αξία. Ωστόσο, οι προστάτες τής Αρμενίας στην Μόσχα δεν προχώρησαν σε καμία επίπληξη.

Το Κιργιστάν, εν τω μεταξύ, είναι ένα διαβοήτως αδύναμο κράτος που έχει ωφεληθεί από την θέση του ως μέλος τού Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου που συνορεύει με την Κίνα. Είναι κοινό μυστικό ότι τα εμπορεύματα που ρέουν στο Κιργιστάν από την Κίνα έχουν δασμολογηθεί με τιμές που εφαρμόζονται επί του βάρους με ένα ενιαίο ποσοστό (ουσιαστικά, ένας εισαγωγέας πληρώνει το ίδιο τέλος για έναν τόνο ηλεκτρονικών υπολογιστών και για έναν τόνο κουνουπίδια), κατά παράβαση της συμφωνίας τής χώρας στον ΠΟΕ . Η πλήρης συμμόρφωση με την Ένωση θα απαιτούσε από το Κιργιστάν να επιβάλλει υψηλότερους δασμούς στις κινεζικές εισαγωγές, και η κυβέρνηση δεν έχει ούτε την ικανότητα ούτε την βούληση να το πράξει. Μια πρόσφατη δήλωση [3] από την Τελωνειακή Υπηρεσία τού Κιργιστάν καταδεικνύει ότι η επιβολή νέων δασμών στις κινεζικές εισαγωγές θα πρέπει να καθυστερήσει μέχρι αρκετά μετά την προσχώρηση.

Το Κιργιστάν δεν έχει επίσης την ικανότητα να διασφαλίσει ότι το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα του πληρούν τα πρότυπα της Ένωσης. Παρά το γεγονός ότι η Ρωσία έχει προσφέρει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια για την υποστήριξη της μετάβασης (και πιθανώς θα μπορούσε να είναι πρόθυμη να επιδείξει κάποια ανεκτικότητα απέναντι στον μικρό εταίρο της όσον αφορά τα πρότυπα), το Καζακστάν ελέγχει τα χερσαία σύνορα του Κιργιστάν με την Ένωση και μπορεί εύκολα να χρησιμοποιήσει αυστηρές ερμηνείες των κανόνων για να εμποδίσει το Κιργιστάν να στέλνει φορτία στην Ρωσία. Ο παραγωγοί τού Καζακστάν το2014 είχαν διενέξεις με την Ρωσία σχετικά περιορισμούς στις εισαγωγές, οπότε είναι απίθανο ότι θα υποδεχθούν εύκολα επιπλέον ανταγωνισμό από το Κιργιστάν στον νότο.

«ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΓΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ»

Με λίγα λόγια, με την προσθήκη τής Αρμενίας και του Κιργιστάν στην Ένωση, η Ρωσία κέρδισε την «ευκαιρία για φωτογραφία» που ήθελε. Αλλά η ιλιγγιώδης επέκταση υπονόμευσε την ακεραιότητα της Ένωσης, και αυτό που ήταν κάποτε μια κοινή προσπάθεια μεταξύ των τριών χωρών έχει γίνει ένα σχέδιο ματαιοδοξίας τής Μόσχας.

Εάν η μακροπρόθεσμη εικόνα για την EEU είναι εκείνη της αυξημένης δυσλειτουργικότητας, η βραχυπρόθεσμη οικονομική εικόνα τής περιφέρειας είναι τρομακτική. Το 2015, η οικονομία τής Ρωσίας αναμένεται να πέσει [4] σε πλήρη ύφεση και ενδεχομένως σε κανονική οικονομική κρίση. Τα σοκ θα αντηχήσουν σε όλη την περιοχή. Για οικονομικούς όσο και ψυχολογικούς λόγους, οι τιμές των περιφερειακών νομισμάτων είναι συνδεδεμένες με το διάτρητο ρούβλι. Ήδη το 2014, η Εθνική Τράπεζα της Κιργιζίας πούλησε 464 εκατομμύρια [5] σε δολάρια (το ισοδύναμο του περίπου 6,5% του ΑΕΠ) υπερασπιζόμενη το κιργιζικό som, το οποίο παρά ταύτα έχασε πάνω από το 17% της αξίας του έναντι του δολαρίου. Η Εθνική Τράπεζα τώρα απειλεί να κλείσει ανταλλακτήρια συναλλάγματος, προκειμένου να ανακόψει την κερδοσκοπία. Κάποιος στο Καζακστάν, εκτός από την Κεντρική Τράπεζα, έχει ξοδέψει δισεκατομμύρια [6] για να προστατέψει το καζακικό τένγκε, από τότε που υποτιμήθηκε κατά 19% στην διάρκεια μιας νύχτας, τον Φεβρουάριο, αλλά πολλοί αναλυτές στο Καζακστάν και στο εξωτερικό λένε ότι ακόμα μια υποτίμηση είναι αναπόφευκτη ούτως ή άλλως. Αυτή την εβδομάδα η κυβέρνηση ανακοίνωσε μέτρα [7] για να μειώσει την χρήση τού δολαρίου και να μεγεθύνει τον ρόλο τού τένγκε, συμπεριλαμβανομένων περιορισμών στις συναλλαγές με ξένο συνάλλαγμα και κινήτρων για την τοποθέτηση αποταμιεύσεων σε τέγκε. Η Λευκορωσία επέβαλε κατά 30% επιπλέον χρεώσεις [8] σε όλες τις συναλλαγματικές συναλλαγές προσπαθώντας να ανακόψει μια πλημμύρα αγορών δολαρίων εν μέσω πανικού για το ρούβλι, και στις 27 Δεκεμβρίου, ο πρόεδρος Αλεξάντερ Λουκασένκο απέλυσε [9] τον πρωθυπουργό και επικεφαλής τής Κεντρικής Τράπεζας.

Η αποδυνάμωση του ρουβλίου σημαίνει ότι εκατομμύρια μετανάστες από την Κεντρική Ασία και τον Καύκασο οι οποίοι βρίσκονται στην Ρωσία, στέλνουν στην πατρίδα τους όλο και λιγότερα δολάρια κάθε εβδομάδα, και οι εξαγωγείς στην περιφέρεια το βρίσκουν όλο και πιο ακριβό να πωλούν στην Ρωσία. Ακόμη και η υπόσχεση της ρωσικής αγοράς τροφίμων, έχοντας ανοίξει μετά τις αντι-κυρώσεις για την Ευρώπη πέρσι το καλοκαίρι, στερεύει, δεδομένου ότι ένα αδύναμο ρούβλι σημαίνει ότι οι περιφερικοί παραγωγοί θα είναι είτε μη ανταγωνιστικοί είτε δεν θα μπορούν να καταφέρουν ένα κέρδος. Αν και είναι της μόδας μεταξύ των παρατηρητών τής Κεντρικής Ασίας να τονίζουν την αυξανόμενη επιρροή τής Κίνας στην μετα-σοβιετική περιφέρεια, οι εξαγωγές (εκτός του πετρελαίου και του φυσικού αερίου) από την Κεντρική Ασία εξακολουθούν να ρέουν βόρεια και τα εμβάσματα εξακολουθούν να προέρχονται από την Ρωσία. Αν η οικονομία της Ρωσίας πιάσει πάτο το 2015, όπως πολλοί προβλέπουν, η Κεντρική Ασία και ο Καύκασος θα χτυπήσουν στον πάτο μαζί της.

Για τους Δυτικούς πολιτικούς, τα καλά νέα είναι ότι οι κυρώσεις λειτουργούν. Η οικονομία τής Ρωσίας έχει αποδειχθεί πολύ πιο εύθραυστη από όσο νόμιζε ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν. Η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση είναι νεκρή σε όλα εκτός από το όνομα. Θα επιβιώσει ως άλλος ένας κούφιος μετα-σοβιετικός πολυμερής θεσμός διαφημισμένος από προεδρικές συνόδους κορυφής, αλλά μην παράγοντας καμία πρόοδο ως προς τους δεδηλωμένους στόχους του. Η κατάρρευση της EEU είναι η απόδειξη ότι η ικανότητα της Ρωσίας για επιρροή εξασθενεί. Η Ρωσία ήταν σε θέση να εξασφαλίσει τον έλεγχο μικρών ευάλωτων κρατών όπως η Αρμενία και η Κιργιζία, αλλά η ικανότητά της να προβάλει ισχύ πέραν της παραδοσιακής περιοχής επιρροής της έχει συρρικνωθεί. Αν το νόημα των κυρώσεων ήταν να χαράξει μια σκληρή γραμμή κατά της κατοχής εδαφών στην Ευρώπη μέσω πολέμου, αυτό το μήνυμα έχει επικοινωνηθεί.

Αλλά τα κακά νέα είναι, επίσης, ότι οι κυρώσεις λειτουργούν. Μια πραγματική οικονομική και δημοσιονομική κρίση η οποία άρχισε στην Ρωσία και εξαπλώνεται σε ολόκληρη την πρώην Σοβιετική Ένωση θα ενισχύσει τον υπάρχοντα εθνικισμό, τις αποσχιστικές τάσεις και τον στρατιωτικό τυχοδιωκτισμό, όχι μόνο στην Ρωσία και στα σύνορά της αλλά και σε ολόκληρη την μετα-σοβιετική περιφέρεια. Μόλις αυτή η διαδικασία αποκτήσει δυναμική, ούτε η Δύση ούτε η Κίνα θα είναι πρόθυμες ή ικανές να την σταματήσουν. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη προετοιμασίας για μια μετα-σοβιετική χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση το 2015. Η Δυτική πολιτική πρέπει να σκεφτεί πέρα από την τιμωρία για την Ουκρανία και να προβλέψει τις συνέπειες της συντριβής τής Ευρασιατικής οικονομίας.

Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142745/nate-schenkkan/eurasian-di...

Συνδέσεις:
[1] http://zn.ua/ECONOMICS/belarus-v-odnostoronnem-poryadke-vozobnovila-tamo...
[2] http://www.arka.am/en/news/politics/there_can_not_be_customs_point_on_ar...
[3] http://www.eurasianet.org/node/71146
[4] http://www.reuters.com/article/2014/12/22/us-russia-crisis-idUSKBN0K0119...
[5] http://www.nbkr.kg/newsout.jsp?item=31&lang=RUS&material=56233
[6] http://www.eurasianet.org/node/70476
[7] http://www.primeminister.kz/news/show/21/sovmestnoe-zajavlenie-pravitels...
[8] http://abcnews.go.com/International/wireStory/belarus-slaps-30-percent-f...
[9] http://www.wsj.com/articles/belarus-president-ousts-prime-minister-centr...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνσηwww.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνσηwww.facebook.com/ForeignAffairs.gr

Το σχέδιο των ΗΠΑ για την Ρωσσία έως το 2020: Ο Παράδεισος του Λαθροθήρα!....