Από τη θεωρία της μεγάλης Ρωσίας ως μέλος του ευρωπαϊκού κλάμπ, που υπήρχε ακόμα από την εποχή της ΕΣΣΔ και του Γιέλτσιν, μέχρι τη σημερινή «εθνική ιδέα» της μεγάλης Ρωσίας ως παγκόσμιας δύναμης, οι αλλαγές του «εθνικού Δόγματος» είναι σημαντικές.
«Για τους Ρώσους, για τη Ρωσία -ανέφερε- τα ερωτήματα “Ποιοί είμαστε”, και “Τι θέλουμε να είμαστε”, ηχούν στην κοινωνία μας όλο και πιο έντονα. Έχουμε αφήσει πίσω τη σοβιετική ιδεολογία. Είναι προφανές, ότι η πορεία προς τα εμπρός είναι αδύνατη χωρίς πνευματικό, πολιτιστικό, εθνικό αυτοπροσδιορισμό, διαφορετικά δεν θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τις εξωτερικές και εσωτερικές προκλήσεις, δεν θα μπορέσουμε να πετύχουμε στις συνθήκες του παγκόσμιου ανταγωνισμού».
Ο κ.Πούτιν παράλληλα, επέκρινε τη θεσμική νομιμοποίηση των σχέσεων ανάμεσα σε άτομα του ιδίου φύλου. «Η κρίση της κοινωνίας εκφράζεται κατά πρώτο λόγο με την απώλεια της ικανότητάς της να αναπαράγεται», ανέφερε σχετικά.
Μαρίνα Ομπραζκόβα
Το ρωσικό Σύνταγμα απαγορεύει τις «κρατικές ιδεολογίες». Η απαγόρευση, όμως, ως όλα δείχνουν παρακάμπτεται διαμέσου της χρήσης μια συνώνυμης με την ιδεολογία έννοιας: Της «εθνικής ιδέας». Το κάλεσμα του Β.Πούτιν για τη διαμόρφωση μια εθνικής ιδέας δεν είναι κάτι νέο για τη μετασοβιετική Ρωσία. Αλλωστε, παρόμοιο στόχο είχε θέσει από το 1996 ο Μπορίς Γέλτσιν. Το νέο είναι, ποια ακριβώς ιδεολογία πρέπει να υιοθετήσει η Ρωσία.
Η ομιλία του Πούτιν στη συνεδρίαση της Λέσχης Βαλντάι (think tank ειδικών σε θέματα εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής, η επονομαζόμενη και «Λέσχη Μπίντελμπεργκ της Ανατολής»), κατέδειξε την πρόθεση της ηγεσίας της χώρας να πραγματοποιήσει μια ιδεολογική στροφή. Προηγουμένως, η ιδεολογία της Ρωσίας εκφραζόταν ουσιαστικά με την εξής διατύπωση: «Η Ρωσία είναι μια μεγάλη ευρωπαϊκή χώρα». Αυτή, προφανώς, συσχετιζόταν με μια γενική ιστορική κατεύθυνση που επικρατούσε τότε στη Ρωσία, τη Δυτική. Υποστηρικτές της στροφής προς τη Δύση ήταν τόσο ο Γκορμπατσόφ, και ο Γέλτσιν, όσο και ο Μεντβέντιεφ. Στην αρχή ήταν και ο Πούτιν.
Ακόμη και στο περιβάλλον της σοβιετικής ελίτ των τελευταίων ετών, οι ιδέες για μια τέτοια σύγκλιση ήταν αρεστές και συζητούνταν σε κλειστό κύκλο. Το μέλλον της χώρας προσδιοριζόταν στην ενσωμάτωση με τη Δύση και τις υψηλές τεχνολογίες της τελευταίας. Το νέο γεωπολιτικό σύστημα είχε επινοηθεί σαν ένωση του «πλούσιου Βορρά». Ωστόσο, η επιδείνωση των σχέσεων με τις ΗΠΑ προς το τέλος της προεδρίας Γέλτσιν (βομβαρδισμός της Γιουγκοσλαβίας) οδήγησε στην αναπροσαρμογή των στρατηγικών σχεδίων. Αντί της ενοποιημένης Δύσης, η Ρωσία άρχισε να κάνει λόγο για μια ενοποιημένη Ευρώπη. Η Ρωσία στην περίπτωση αυτή, δεν νοούταν απλώς ως κομμάτι της, αλλά ότι θα καταστεί μελλοντικά ηγέτιδα ενός ενοποιημένου ευρωπαϊκού κόσμου.
Σύμφωνα με αυτή την «ιδεολογική αρχή», βασικός προσανατολισμός της κυβερνητικής και κρατικής πρακτικής ήταν οι μεταρρυθμιστικές αλλαγές στη Ρωσία. Αλλαγές που θα βρίσκονταν σε αντιστοιχία με τα Δυτικά πρότυπα. Από εδώ πηγάζει και η συχνή χρήση μιας φιλελεύθερης ρητορικής. Αυτή υιοθετήθηκε προκειμένου να πεισθεί τη Δύση ότι η Ρωσία της είναι απαραίτητη σε επίπεδο αξιών. Για τον ίδιο λόγο εγκρίνονταν και τα σχετικά προγράμματα. Πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ως προς αυτό ήταν η μεταρρύθμιση του συστήματος της ρωσικής εκπαίδευσης σύμφωνα με το μοντέλο της Μπολόνια και η εισαγωγή του θεσμικού πλαισίου για την προστασία των δικαιωμάτων των ανηλίκων. Ωστόσο, οδεύοντας προς τις ρωσικές προεδρικές εκλογές του 2012, έγινε εμφανές ότι το ιδεολογικό πρόγραμμα «Η Ρωσία είναι μια μεγάλη ευρωπαϊκή χώρα», δεν εφαρμόστηκε.
Το ρωσικό Σύνταγμα απαγορεύει τις «κρατικές ιδεολογίες». Η απαγόρευση, όμως, ως όλα δείχνουν παρακάμπτεται διαμέσου της χρήσης μια συνώνυμης με την ιδεολογία έννοιας: Της «εθνικής ιδέας». Το κάλεσμα του Β.Πούτιν για τη διαμόρφωση μια εθνικής ιδέας δεν είναι κάτι νέο για τη μετασοβιετική Ρωσία. Αλλωστε, παρόμοιο στόχο είχε θέσει από το 1996 ο Μπορίς Γέλτσιν. Το νέο είναι, ποια ακριβώς ιδεολογία πρέπει να υιοθετήσει η Ρωσία.
Η ομιλία του Πούτιν στη συνεδρίαση της Λέσχης Βαλντάι (think tank ειδικών σε θέματα εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής, η επονομαζόμενη και «Λέσχη Μπίντελμπεργκ της Ανατολής»), κατέδειξε την πρόθεση της ηγεσίας της χώρας να πραγματοποιήσει μια ιδεολογική στροφή. Προηγουμένως, η ιδεολογία της Ρωσίας εκφραζόταν ουσιαστικά με την εξής διατύπωση: «Η Ρωσία είναι μια μεγάλη ευρωπαϊκή χώρα». Αυτή, προφανώς, συσχετιζόταν με μια γενική ιστορική κατεύθυνση που επικρατούσε τότε στη Ρωσία, τη Δυτική. Υποστηρικτές της στροφής προς τη Δύση ήταν τόσο ο Γκορμπατσόφ, και ο Γέλτσιν, όσο και ο Μεντβέντιεφ. Στην αρχή ήταν και ο Πούτιν.
Ακόμη και στο περιβάλλον της σοβιετικής ελίτ των τελευταίων ετών, οι ιδέες για μια τέτοια σύγκλιση ήταν αρεστές και συζητούνταν σε κλειστό κύκλο. Το μέλλον της χώρας προσδιοριζόταν στην ενσωμάτωση με τη Δύση και τις υψηλές τεχνολογίες της τελευταίας. Το νέο γεωπολιτικό σύστημα είχε επινοηθεί σαν ένωση του «πλούσιου Βορρά». Ωστόσο, η επιδείνωση των σχέσεων με τις ΗΠΑ προς το τέλος της προεδρίας Γέλτσιν (βομβαρδισμός της Γιουγκοσλαβίας) οδήγησε στην αναπροσαρμογή των στρατηγικών σχεδίων. Αντί της ενοποιημένης Δύσης, η Ρωσία άρχισε να κάνει λόγο για μια ενοποιημένη Ευρώπη. Η Ρωσία στην περίπτωση αυτή, δεν νοούταν απλώς ως κομμάτι της, αλλά ότι θα καταστεί μελλοντικά ηγέτιδα ενός ενοποιημένου ευρωπαϊκού κόσμου.
Ο σύγχρονος ρωσικός «μεγαλοϊδεατισμός»
Σύμφωνα με αυτή την «ιδεολογική αρχή», βασικός προσανατολισμός της κυβερνητικής και κρατικής πρακτικής ήταν οι μεταρρυθμιστικές αλλαγές στη Ρωσία. Αλλαγές που θα βρίσκονταν σε αντιστοιχία με τα Δυτικά πρότυπα. Από εδώ πηγάζει και η συχνή χρήση μιας φιλελεύθερης ρητορικής. Αυτή υιοθετήθηκε προκειμένου να πεισθεί τη Δύση ότι η Ρωσία της είναι απαραίτητη σε επίπεδο αξιών. Για τον ίδιο λόγο εγκρίνονταν και τα σχετικά προγράμματα. Πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ως προς αυτό ήταν η μεταρρύθμιση του συστήματος της ρωσικής εκπαίδευσης σύμφωνα με το μοντέλο της Μπολόνια και η εισαγωγή του θεσμικού πλαισίου για την προστασία των δικαιωμάτων των ανηλίκων. Ωστόσο, οδεύοντας προς τις ρωσικές προεδρικές εκλογές του 2012, έγινε εμφανές ότι το ιδεολογικό πρόγραμμα «Η Ρωσία είναι μια μεγάλη ευρωπαϊκή χώρα», δεν εφαρμόστηκε.
Η αποτυχία του οφειλόταν σε διάφορους παράγοντες:
1.Η Ευρώπη -και η ευρύτερη Δύση- δεν δέχτηκε τη Ρωσία στους κόλπους της, απορρίπτοντας επί της ουσίας να την αναγνωρίσει ως όμοιά της πολιτισμικά.
2.Οι μεταρρυθμίσεις Δυτικού τύπου στη Ρωσία δεν πέτυχαν, οδηγώντας στην καταστροφή του παλαιού συστήματος δόμησης της διαβίωσης, χωρίς όμως να δημιουργήσουν ένα νέο.
3.Ο λαός στην πλειοψηφία του δεν αποδέχτηκε την ιδεολογία της δυτικοποίησης.Η απόρριψη από την πλευρά της Δύσης οφειλόταν, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της, στη διατήρηση των αυτοκρατορικών φιλοδοξιών και της δυναμικής του μεγαλοϊδεατισμού της Ρωσίας («νέες αυτοκρατορικές τάσεις της εποχής Πούτιν»).
Στο σταυροδρόμι μεγάλων αποφάσεων
Στα πλαίσια του ιδεολογήματος της «μεγάλης ευρωπαϊκής χώρας» που υιοθέτησε η ρωσική ελίτ, εμφανίστηκε ένα σταυροδρόμι, στο οποίο έπρεπε να γίνει η επιλογή μεταξύ της Ρωσίας ως μεγάλης ευρωπαϊκής δύναμης και του ρωσικού ευρωπαϊσμού. Η ανάγκη επιλογής επέφερε διάσπαση στους κόλπους της ελίτ. Ο Πούτιν επιλέγει τη μεγάλη δύναμη. Αυτό φανερώνει ξεκάθαρα το κείμενο της προεδρικής ομιλίας στη Λέσχη Βαλντάι.
Στην επιλογή αυτή δεν υπάρχει κάτι το πολύ διαφορετικό από όσα συμβαίνουν γύρω. Υπάρχει το σχέδιο των μεγάλων Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, της μεγάλης Βρετανίας (γεγονός που εδραιώθηκε στην ίδια την ονομασία του βρετανικού κράτους), της μεγάλης Κίνας… Πρέπει να υπάρξει, προφανώς, και το σχέδιο μιας μεγάλης Ρωσίας.
Όλα μεγάλα
Η υιοθέτηση της έννοιας της μεγάλης δύναμης προϋπέθετε και τη σχετική επίδειξη του μεγαλείου που έχει επιτευχθεί. Για να προβληθεί διεθνώς η εικόνα της «μεγάλης δύναμης», πολλά γίνονται επί Πούτιν. Τέτοιες κινήσεις, μεταξύ άλλων, είναι οι εξής:
-Μεγάλη τεχνολογική δύναμη (πρόγραμμα σιδηροδρομικού δικτύου υψηλής ταχύτητας, πρόγραμμα παγκόσμιου δορυφορικού συστήματος πλοήγησης, διεκδίκηση του δικαιώματος διεξαγωγής της παγκόσμιας έκθεσης Expo-2020).
-Μεγάλος στρατός (διεξαγωγή το 2013 των μεγαλύτερων ασκήσεων από την εποχή της ΕΣΣΔ).
-Μεγάλα έργα (η μεγαλύτερη καλωδιωτή γέφυρα στον κόσμο που ενώνει το Βλαδιβοστόκ με το νησί Ρούσκι).
-Μεγάλα επιστημονικά προγράμματα (δημιουργία του κέντρου καινοτομιών «Σκόλκοβο», το οποίο προβάλλεται ως ανάλογο της αμερικανικής Σίλικον Βάλεϊ).
-Μεγάλα έργα αρχιτεκτονικής (την περίοδο του Πούτιν κατασκευάστηκαν τα οκτώ μεγαλύτερα κτίρια στη Ρωσία, με μεγαλύτερο από αυτά τον ουρανοξύστη Mercury City Tower ύψους 338,8 μ., τον οποίο μελλοντικά θα ξεπεράσουν ο Federation Tower που θα φτάσει τα 385 μ., και ο Lahta Center που θα υψωθεί στα 463,7 μ.).
-Η μεγαλοπρέπεια της ρωσικής Εκκλησίας και των υπολοίπων θρησκειών (στην μετά ΕΣΣΔ εποχή ανεγέρθηκαν μεγάλοι ναοί όλων των παραδοσιακών θρησκειών της Ρωσίας, όπως ο ναός του Χριστού Σωτήρα για τους ορθοδόξους 103 μ., έξι τζαμιά για τους μουσουλμάνους που είναι τα υψηλότερα στην Ευρώπη, μεταξύ αυτών του Νιζνεκάμσκ στο Ταταρστάν, η «Καρδιά της Τσετσενίας» στο Γκρόζνι και το «Κουλ Σαρίφ» στο Καζάν, καθώς και ο μεγαλύτερος βουδιστικός ναός της Ευρώπης «Η χρυσή κατοικία του Βούδα Σακιαμούνι»).
-Μεγάλος πολιτισμός (άνοιγμα της προεδρικής βιβλιοθήκης ονόματι Γέλτσιν, μεγαλειώδεις εορτασμοί ιστορικών επετείων).
-Μεγάλη αθλητική δύναμη (το ρεκόρ συγκεντρωθέντων μεταλλίων από πλευράς Ρωσίας που σημειώθηκε στη θερινή Πανεπιστημιάδα του Καζάν, η χειμερινή Ολυμπιάδα του Σότσι το 2014, το Παγκόσμιο Κύπελλο ποδοσφαίρου το 2018).
-Μεγάλο γεωπολιτικό κύρος (η μετά ΕΣΣΔ επανένωση στα πλαίσια της Τελωνειακής Ένωσης της Ευρασιατικής Οικονομικής Κοινότητας).
Μπροστά σε νέες εξελίξεις
Διαβάστε επίσης:
Η λογική όλων αυτών των δαπανηρών προγραμμάτων φανερώνει την ερμηνεία της «εθνικής ιδέας» που είχε δώσει ο Πούτιν από το 2004, δηλαδή το «να είμαστε ανταγωνιστικοί σε όλα». Ακριβώς έτσι όπως παρουσιάζονται οι εμπορικές μάρκες, παρουσιάζεται και η ρωσική μεγάλη ιδέα. Ωστόσο, σημαντικό μέρος αυτών των προγραμμάτων υλοποιείται αποσπασμένα από την κατάσταση που επικρατεί στην ίδια τη χώρα. Αυτά, όχι μόνο δεν αποτελούν κινητήρια δύναμη ανάπτυξης, αλλά απορροφούν χρήματα από την οικονομία της Ρωσίας, αυξάνοντας τις ανισότητες ως προς τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Υλοποιείται ένα μοντέλο ύπαρξης διαφόρων «θυλάκων» ευημερίας μέσα σε συνθήκες μιας γενικής συστημικής ύφεσης. Μια μεγάλη κυρίαρχη χώρα είναι αδύνατο να οικοδομηθεί με αυτό τον τρόπο. Θα πρέπει λοιπόν να αναμένονται νέες επόμενες φάσεις στην αναζήτηση της εθνικής ιδέας της Ρωσίας. Η απόκτησή της στη βάση της πνευματικής, πολιτιστικής και εθνικής ταυτότητας -όπως ανέφερε στο Βαλντάι ο Πούτιν- αποτελεί την υποθήκη για τη νέα συστημική αλλαγή στη Ρωσία.
Ο Βαρντάν Ερνέστοβιτς Μπαγκντασαριάν είναι διδάκτορας ιστορικών επιστημών, υποδιευθυντής του Κέντρου πολιτικής σκέψης και ιδεολογίας.
