Η φάρμα της Τζάκι Σίλκε είναι το μοναδικό κατοικημένο μέρος σε ακτίνα 35 χιλιομέτρων. Αυτή η αγρότισσα στα περίχωρα του Γουίλιστον δεν επέτρεψε ποτέ στις εταιρίες να πραγματοποιήσουν γεωτρήσεις στη γη της, όμως πολλές πετρελαϊκές εγκαταστάσεις βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από τα βοσκοτόπια της. Από το 2011, κάποιες από τις αγελάδες της άρχισαν να πάσχουν από κάτι περίεργο : αδυνάτιζαν και καμιά φορά, έχαναν την ουρά τους. Απευθύνθηκε λοιπόν στις αρχές της Βόρειας Ντακότα ζητώντας τους να εξετάσουν το έδαφος. Οι επιθεωρητές που πήγαν επί τόπου, δεν διαπίστωσαν καμιά ανωμαλία.
Πολλές παρόμοιες μαρτυρίες φέρνουν στο φως τη δυσκολία που έχει η Βόρεια Ντακότα να προστατεύσει τη γη της, την ίδια στιγμή που η έξαρση της εκμετάλλευσης του πετρελαίου χαροποιεί τα ΜΜΕ. Πράγματι, από το 2011, επαναλαμβάνονται αδιάκοπα οι ίδιες εικόνες : οι πύργοι εξόρυξης διάσπαρτοι στα απέραντα λιβάδια, οι τεράστιες ουρές των φορτηγών, οι κατασκηνώσεις των εργατών που στεγάζονται όπως-όπως σε τροχόσπιτα. Το περιβαλλοντικό κόστος του Ελντοράντο αυτού, αντίθετα, παραμένει μυστήριο. Η τοπική κυβέρνηση δε γνωρίζει την ποσότητα του πετρελαίου και των χημικών προϊόντων που εκλύονται στην επιφάνεια των χωραφιών από ατύχημα ή από αμέλεια, ενώ οι αναφορές για τα βιομηχανικά ατυχήματα, τις οποίες συμπληρώνουν οι ίδιες οι εταιρίες, είναι συχνά παραποιημένες. Για όλα αυτά υπάρχει λόγος : η μικρή αγροτική Πολιτεία, που η διοικητική της πρωτεύουσά της, το Μπίσμαρκ, δεν ξεπερνά τους 60.000 κατοίκους, αποτελεί πολιτικό και νομικό παράδεισο για τις πετρελαϊκές εταιρίες.
H συζήτηση για τη μόλυνση του εδάφους, που σχετίζεται με την υδραυλική ρωγμάτωση, ξεκινά από μια εξ ορισμού παρεξήγηση, την οποία συντηρούν οι πετρελαϊκές εταιρίες και οι ρυθμιστικές αρχές. Τα κοιτάσματα της Ντακότα βρίσκονται, πράγματι, σε βάθος τριών χιλιομέτρων. Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, τα πολλαπλά γεωλογικά στρώματα που χωρίζουν τον σχιστόλιθο από τον υδροφόρο ορίζοντα εμποδίζουν την όποια μόλυνση των υδάτων και του εδάφους. Εκτός και αν η μόλυνση προέρχεται από αλλού. Σύμφωνα με τον Αντονι Ινγκράφι, καθηγητή μηχανολογίας στο πανεπιστήμιο Κορνέλ, ο οποίος συνέβαλε στην τελειοποίηση της τεχνικής για λογαριασμό της πετρελαϊκής εταιρίας Schlumberger προτού αγωνιστεί για την κατάργησή της, « η περιβαλλοντική μόλυνση δεν προέρχεται από τη ρωγμάτωση αυτή καθεαυτή, αλλά από ό,τι γίνεται πριν και μετά », κυρίως από τη μεταφορά και την αποθήκευση τεραστίων ποσοτήτων χημικών αποβλήτων που εκλύονται από τη βιομηχανία.
Η εκμετάλλευση μιας μόνο πετρελαιοπηγής μέσω υδραυλικής ρωγμάτωσης στη Βόρεια Ντακότα απαιτεί κατά μέσο όρο 20 εκατομμύρια λίτρα νερού, 235 τόνους άμμου και 1,2 λίτρα χημικών προσθέτων προκειμένου να αυξηθεί το ιξώδες του νερού. Μετά την έγχυση του κοκτέιλ, επονομαζόμενου και slickwater, με μεγάλη πίεση για τη διάνοιξη του βράχου, αναπηδά στην επιφάνεια μαζί με το πετρέλαιο κι ένα υγρό απόβλητο που αποτελείται, μεταξύ άλλων, από υδρογονάνθρακες, βαρέα ραδιενεργά μέταλλα που προέρχονται από το φλοιό της γης και αλμυρό νερό, τα οποία είναι παγιδευμένα κάτω από το σχιστόλιθο.
Οι ΗΠΑ παράγουν καθημερινά δυόμιση δισεκατομμύρια βαρέλια από αυτό το απόβλητο που το βάφτισαν άλμη. Ένα μέρος της άλμης χρησιμοποιείται ξανά για την επαναρωγμάτωση του βράχου, αλλά, η αποθήκευση και η ανακύκλωσή της δεν είναι τόσο ξεκάθαρη υπόθεση. « Τη χρησιμοποιούσαν επίσης για να ρίχνουν αλάτι στους δρόμους το χειμώνα, ώσπου η Βόρεια Ντακότα το απαγόρευσε », λέει ο Τζο Μάρτιν, ένας οδηγός που ήρθε να δουλέψει για να πληρώσει τα γραμμάτια για το σπίτι του στο Γουέστ Φάργκο. Η πιο συχνή λύση είναι η επανέγχυση του υγρού στο έδαφος μέσα από « φρεάτια έγχυσης », όπου θα παραμείνουν επ’ αόριστο. Στους σκαμμένους δρόμους της Ντακότα, η κίνηση είναι πυκνή και τα ατυχήματα πολλά. Ο κύριος Μάρτιν, ο οποίος αμείβεται για κάθε βαρέλι υγρού που μεταφέρει, οδηγεί 12 με 14 ώρες την ημέρα. Λυπάται για το γεγονός ότι κάποιοι συνάδελφοί του « ξεφορτώνονται » το τοξικό φορτίο τους στη διαδρομή, « αντί να περιμένουν τη σειρά τους για ώρες, στην ουρά, ο ένας πίσω από τον άλλο, μπροστά από τα φρεάτια έγχυσης για να αδειάσουν τα απόβλητα ».
Δύο άτομα για να επιθεωρούν 12.000 πετρελαιοπηγές
Στη Βόρεια Ντακότα, δύο είναι οι θεσμοί που ελέγχουν τις πετρελαιοπηγές, τα απόβλητα και την ποιότητα του αέρα : το Υπουργείο Υγείας και η Υπηρεσία Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου (Oil & Gas Division). Αυτοί παρεμβαίνουν εκ των υστέρων σε περίπτωση διαρροής και αφήνουν στις εταιρίες την ευθύνη να ειδοποιούν για τυχόν προβλήματα – εντός 24ωρου, σύμφωνα με το νόμο – στα πλαίσια ενός είδους συμβολαίου εμπιστοσύνης. Σύμφωνα με τα δεδομένα του παραρτήματος υγείας της Βόρειας Ντακότα, τα πέντε τελευταία χρόνια έχουν αναφερθεί στους επιθεωρητές 3.464 διαρροές, δηλαδή περίπου δύο ατυχήματα την ημέρα. Ένα νούμερο προφανώς κατώτερο του πραγματικού, καθώς καμία επιχείρηση δεν τη συμφέρει να δηλώνει διαρροές.
Από το 2010, το υπουργείο υγείας έχει επιβάλει λιγότερα από 50 πρόστιμα. Και με δεδομένο το πόσο αραιοκατοικημένη είναι η λεκάνη του Μπάκεν (τρεις κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο) οι πιθανότητες να γίνει ένας πολίτης μάρτυρας μιας διαρροής είναι ελάχιστες. Πόσες, άραγε, πέρασαν απαρατήρητες ; Πενήντα ; Χίλιες ; Το υπουργείο παραδέχεται την άγνοιά του. Οι επιθεωρητές του μετακινούνται πολύ σπάνια για να επιβλέψουν τις 12.000 πετρελαιοπηγές, τα κοντέινερ, τους αγωγούς, τα πετρελαιοφόρα οχήματα και τα χίλια περίπου « φρεάτια έγχυσης ». « Έχουμε δυο άτομα έξω για ελέγχους... Μπορούν να γίνουν μέχρι δέκα. Έχουμε επίσης επιθεωρητές, οι οποίοι ελέγχουν την ποιότητα του αέρα », εξηγεί ο Ντέιβιντ Γκλατ, διευθυντής της υπηρεσίας περιβάλλοντος του υπουργείου υγείας της Βόρειας Ντακότα, χωρίς να προσδιορίζει τον αριθμό τους. « Είμαστε μικρή υπηρεσία και η δράση εκτυλίσσεται μακριά από το Μπίσμαρκ. Ακόμα και το να βρούμε δωμάτιο ξενοδοχείου στην περιοχή της εξόρυξης είναι μεγάλη πρόκληση για εμάς ». Πράγματι, μια θέση παρκινγκ για ένα αυτοκινούμενο σε ένα χωριό όπως το Γουότφορντ Σίτι την παζαρεύεις στα 1.200 δολάρια το μήνα, όσο και μια μικρή γκαρσονιέρα στο Μανχάταν. Τα επιπλωμένα σπίτια εδώ στοιχίζουν τόσο ακριβά ώστε η διανυκτέρευση σε τροχόσπιτο να αποτελεί τον κανόνα.
Σε περίπτωση διαρροής, οι εταιρίες οφείλουν να δηλώσουν στην αναφορά τους τον όγκο του απολεσθέντος υγρού. Ωστόσο, οι επιθεωρητές αναγνωρίζουν ότι τα νούμερα που ανακοινώνονται είναι συχνά ανακριβή, αν όχι πλασματικά. Σε περισσότερες από 40 περιπτώσεις το 2012 οι επιχειρήσεις, αγνοώντας την ποσότητα του πετρελαίου ή της άλμης που εκλύθηκε στη φύση, έγραψαν απλά « μηδέν ». Μια έρευνα της ενημερωτικής συμμετοχικής ιστοσελίδας ProPublica βεβαιώνει εξάλλου ότι τεράστιες διαρροές έχουν περάσει απαρατήρητες. « Τον Ιούλιο του 2011, η εταιρία Petro Harvester ανέφερε διαρροή 40 κυβικών μέτρων άλμης. Οι επιθεωρητές διαπίστωσαν ότι το περιστατικό ήταν πολύ πιο σοβαρό : δέκα εκτάρια γης είχαν καταστεί άγονα εξαιτίας 8 εκατομμυρίων λίτρων άλμης - η μεγαλύτερη διαρροή που είχε γίνει ποτέ στη Βόρεια Ντακότα. Η επίσημη έκθεση, παρόλα αυτά, παρέμεινε ως είχε » [1]. Ο ιδιοκτήτης της έκτασης που αχρηστεύθηκε δεν έλαβε καμία αποζημίωση από την εταιρία.
Η αποστολή της δεύτερης ρυθμιστικής αρχής, της υπηρεσίας πετρελαίου και φυσικού αερίου, έγκειται σε μια αντίφαση : οφείλει να φροντίζει για την προστασία του κοινού και παράλληλα για την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Ο πρόεδρός της, ο Λιν Χελμς, ο οποίος διορίστηκε το 2010 από τον ρεπουμπλικανό κυβερνήτη της πολιτείας Τζακ Ντάλριμπλ, εργαζόταν προηγουμένως για την πετρελαϊκή βιομηχανία. Ο εν λόγω φανατικός υποστηρικτής της υδραυλικής ρωγμάτωσης συμπροεδρεύει πλέον μαζί με την πρώην κυβερνήτη της Αλάσκα Σάρα Πέιλιν, ένα από τα αστέρια του Tea Party, στην Interstate Oil and Gas Compact Commission (IOGCC), το λόμπι των πολιτειών που προασπίζονται τους υδρογονάνθρακες. « Έβαλαν το λύκο να φυλάει τα πρόβατα », λέει ειρωνικά ο Ντέιβ Τόμσον, δικηγόρος και περιβαλλοντικός ακτιβιστής στο Γκραντ Φορκς. Η Βόρεια Ντακότα έχει πλήρη δικαιοδοσία σε ρυθμιστικά θέματα και υπερασπίζεται με πάθος τις εξουσίες της απέναντι στην προοπτική να επανακτήσουν τον έλεγχο η Ουάσιγκτον και η Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας (Environmental Protection Agency, EPA).
Η φύση στη Βόρεια Ντακότα έχει αλλάξει πολύ τα τελευταία έξι χρόνια. Τα έσοδα από την εκμετάλλευση των πετρελαιοπηγών από την Continental το 2007 ξεπέρασαν γρήγορα κάθε προσδοκία. Σήμερα, αντλούνται καθημερινά περισσότερα από 600.000 βαρέλια αργού πετρελαίου. Το 2012, η πολιτεία ξεπέρασε την Αλάσκα και την Καλιφόρνια για να γίνει η δεύτερη σε παραγωγή πετρελαίου, μετά το Τέξας. Κόσμος συρρέει από ολόκληρη την επικράτεια των ΗΠΑ για να δουλέψει εδώ, στη μέση του πουθενά, κάτω από αντίξοες συνθήκες και να χτυπήσει απίστευτους μισθούς, από 10.000 δολάρια και πάνω το μήνα περίπου για έναν καθαριστή φορτηγού. Η Βόρεια Ντακότα πάσχει από εργατικά χέρια και παρουσιάζει το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας στη χώρα (περίπου 3%). « Πριν από πέντε χρόνια, μας ήξεραν μόνο για τις χιονοθύελλες. Σήμερα, η “Wall Street Journal” με ρωτά ποια είναι η μαγική συνταγή της Βόρειας Ντακότα », λέει σε πανηγυρικό τόνο ο Ντάλριμπλ.
Αν πιστέψουμε την ιστορία της κυρίας Σίλκε, η εν λόγω συνταγή δεν ωφέλησε στο ελάχιστο το περιβάλλον. Είναι δύσκολο να ξέρουμε αν τα ζώα της μολύνθηκαν δια της αναπνευστικής ή της πεπτικής οδού ή και των δύο. Είναι πιθανό, σύμφωνα με τον Ινγκράφι, κάποια πετρελαιοπηγή γύρω από τα βοσκοτόπια της να παρουσίασε διαρροή, διαχέοντας πετρέλαιο ή άλμη στον υδροφόρο ορίζοντα και μολύνοντας το πηγάδι της. « Τα φρεάτια ρωγμάτωσης υποβάλλονται σε τεράστια πίεση », εξηγεί. « Όσο πιο παλιό το φρεάτιο, τόσο περισσότερο χάνει. Ένα φρεάτιο 30 ετών έχει 60% πιθανότητες να παρουσιάσει διαρροή. Η διαρροή μπορεί μάλιστα να παρουσιαστεί μετά τον πρώτο χρόνο αν η εταιρία χρησιμοποιεί τσιμέντο κακής ποιότητας ». Όσο για τα φρεάτια έγχυσης, ούτε τα συντηρεί, ούτε τα επιτηρεί κανείς. « Κανείς δε χώνει τη μύτη του εκεί », ξεσπά ο επιστήμονας. « Ποιος θα επενδύσει στη συντήρηση των αποβλήτων που δεν προσφέρει κανένα κέρδος, όταν στο ίδιο μέρος λαμβάνει χώρα μια πετρελαϊκή εκμετάλλευση που αποφέρει δισεκατομμύρια » ;
Οι άρρωστες αγελάδες του Γουίλιστον – πόλης-σύμβολο της ανάπτυξης, όπου το ποσοστό της ανεργίας, κάτω από το 1%, είναι το χαμηλότερο στις ΗΠΑ – έλαβαν τεράστια δημοσιότητα, ξεσηκώνοντας ολόκληρη συζήτηση γύρω από τους δυνητικούς κινδύνους για τη γεωργία εξαιτίας της ρωγμάτωσης. Ωστόσο, η Ουάσινγκτον δεν έχει παραχωρήσει ακόμα κανένα κονδύλι για μια σοβαρή μελέτη πάνω στο θέμα. Η κυρία Σίλκε είναι από τους ελάχιστους αγρότες της Βόρειας Ντακότα που εκφράζονται δημόσια. Άλλοι αγρότες αρνούνται να δώσουν τα στοιχεία τους και να υποδείξουν την εταιρία με την οποία βρίσκονται σε διαμάχη, είτε γιατί η σύγκρουση δεν έχει ακόμα διευθετηθεί είτε γιατί έχουν υπογράψει ρήτρα εχεμύθειας που τους απαγορεύει να αναφέρουν την υπόθεσή τους στον τύπο ή σε ανεξάρτητους επιστήμονες.
Μια αγωγή που απορρίφθηκε λόγω παρατυπιών
Ορισμένοι, τέλος, είναι ιδιοκτήτες του υπεδάφους τους : το νοικιάζουν στης εταιρίες και λαμβάνουν κάθε μήνα μια αποζημίωση ανά εξαγόμενο βαρέλι που ονομάζεται royalties. « Φοβούνται πως οι εταιρίες θα τους κάνουν το βίο αβίωτο έτσι και δαγκώσουν το χέρι που τους ταΐζει », δηλώνει ο Ντέρικ Μπράατεν, δικηγόρος στο Μπίσμαρκ, ο οποίος συμβουλεύει καμιά σαρανταριά αγρότες στις δικαστικές διαμάχες τους κατά των πετρελαϊκών εταιριών. Οι μαρτυρίες που έχει συλλέξει φανερώνουν μια σταθερά : οι αγρότες βλέπουν τις αρχές ως εχθρό, στον ίδιο βαθμό με τις εταιρίες.
Το 2011, οι αγρότες της κομητείας του Μπότινο τράβηξαν φωτογραφίες από αέρος που έδειχναν ολοφάνερα διαρροές και κοντέινερ απ’ όπου είχαν διαφύγει τοξικά απόβλητα. Όλα τα περιστατικά αναφέρθηκαν στις αρχές. Όμως, δεν ξεκίνησε καμία δράση κατά του υπεύθυνου για τη μόλυνση, της εταιρίας Sagebrush Resources. Αντιθέτως : « Οι επιθεωρητές διαβίβασαν στη Sagebrush τα μέιλ που είχαν λάβει » και οι αγρότες παραπέμφθηκαν στη δικαιοσύνη για « παραβίαση ιδιωτικής ιδιοκτησίας », εξηγεί ο Μπράατεν. Ύστερα από μια διαδικασία που κράτησε ενάμιση χρόνο, η εταιρία καταδικάστηκε από ένα δικαστή του Μπίσμαρκ. Άσκησε έφεση και η υπόθεση είναι ακόμα σε εξέλιξη.
Η μικρή Βόρεια Ντακότα δεν ήταν εξ αρχής οχυρωμένη απέναντι σε αυτή την ξέφρενη ανάπτυξη. Από πολιτικής πλευράς, πάσχει από δομικές αδυναμίες. Μια έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 2013 την κατατάσσει 43η μεταξύ 50 πολιτειών σε θέματα διαφθοράς [2]. Έλαβε μάλιστα το χειρότερο δυνατό βαθμό – « F » για « fail », δηλαδή καθολική αποτυχία – σε θέματα πολιτικής χρηματοδότησης. « Οι υποψήφιοι δεν υποχρεούνται να δηλώσουν πως ξοδεύουν τα ποσά που τους δίνουν οι χρηματοδότες τους και οι δηλώσεις των εσόδων τους είναι πολύ ασαφείς », τονίζει κυρίως η έκθεση.
Στο Μπίσμαρκ, η ολομέλεια της Γερουσίας συνέρχεται μόνο μια φορά στα δυο χρόνια. Αυτή η συχνότητα ήταν άλλοτε αρκετή για μια αγροτική πολιτεία. Ωστόσο, η σημερινή ραγδαία ανάπτυξη απαιτεί μια πολιτική κινητικότητα άνευ προηγουμένου. Η δημοκρατική μειοψηφία ζήτησε λοιπόν πέρυσι μια ειδική συνεδρίαση για να επιβάλει αυστηρότερη επίβλεψη στις εταιρίες. Την πρόταση την ακύρωσε ο κυβερνήτης Ντάλριμπλ. « Πολλοί πιστεύουν πως οι πολιτικοί ανησυχούν περισσότερο για το καλό των εταιριών παρά των κατοίκων », λέει ο Ράιαν Τέιλορ, πρώην δημοκρατικός γερουσιαστής αγρότης στο Κιλντίρ. Προσπάθησε και ο ίδιος να εκλεγεί κυβερνήτης στις εκλογές του Νοεμβρίου του 2012 δεσμευόμενος ότι θα αρνηθεί τη χρηματοδότηση από πετρελαϊκές εταιρίες για να αποφύγει τη σύγκρουση συμφερόντων. Έχασε με 40 μονάδες διαφορά από τον Ντάλριμπλ. Στις προεδρικές εκλογές, η πολιτεία έχει να ψηφίσει για Δημοκρατικό υποψήφιο από το 1964...
Ο κυβερνήτης της Βόρειας Ντακότα απολαμβάνει μοναδικές εξουσίες συγκριτικά με την υπόλοιπη χώρα : ως πρόεδρος της Επιτροπής Βιομηχανίας (Industrial Commission) δίνει τις άδειες για εξόρυξη. Βρίσκεται συχνά σε ασυμβίβαστο ως ρυθμιστής και συγχρόνως αποδέκτης των δωρεών εκ μέρους της βιομηχανίας. Από τα τέλη του 2011 ως τον Ιούνιο του 2012, ο Ντάλριμπλ έλαβε 81.600 δολάρια σε δωρεές από διάφορες πετρελαϊκές εταιρίες όπως η Hess, η Conoco ή η Continental. Ένα μήνα αργότερα, έδινε άδεια για μια αμφιλεγόμενη γεώτρηση στην κομητεία του Ντιούν, από την οποία επωφελούνταν οι εν λόγω εταιρείες. Μια ειδική παραχώρηση έκτασης 125 τετραγωνικών χιλιομέτρων που εισχωρεί στο Λιτλ Μιζούρι Στέιτ Παρκ, ιδιοκτησία του κράτους. Εκατόν εβδομήντα κάτοικοι της κομητείας υπέβαλαν τότε έγγραφη διαμαρτυρία σε τοπικό δικαστή για να εγκαλέσουν τον κυβερνήτη ενώπιον της εισαγγελίας και να τον κατηγορήσουν για διαφθορά [3]. Όμως, ο δικαστής της κομητείας ακύρωσε τη διαμαρτυρία λόγω νομικών παρατυπιών.
Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η πετρελαϊκή άνθηση μπορεί να διαρκέσει 20 χρόνια και το μόνο που θα μπορούσε να την ανακόψει είναι μια διαρκής πτώση της παγκόσμιας πορείας του αργού πετρελαίου, κάτω από το όριο των 60 δολαρίων το βαρέλι (τον Ιούλιο του 2013, η πορεία ήταν κοντά στο διπλάσιο). Η Βόρεια Ντακότα απέχει πολύ από την ολοκλήρωση της πετρελαϊκής της επανάστασης. Μια νέα τεχνική εξαπλώνεται, η λεγόμενη « γεώτρηση multipad » : καμιά δεκαριά πετρελαιοπηγές με αφετηρία ένα και μοναδικό σημείο στην επιφάνεια, που ονομάζεται pad, το οποίο και διαρρηγνύει παράλληλα το βράχο για πολλά χιλιόμετρα. Μια σημαντική αλλαγή κλίμακας με όρους παραγόμενου όγκου. Με αυτή την ακόμα πιο αποτελεσματική διαδικασία, το κύριο μέλημα των εταιριών γίνεται η μεταφορά των τεράστιων ποσοτήτων υδρογονανθράκων εκτός των εγκαταστάσεων. Απαιτούν λοιπόν περισσότερους αγωγούς. « Η νέα τεχνική », λέει με πικρία ο Ινγκράφι, « απαιτεί μεγαλύτερη αποψίλωση των δασών, περισσότερο νερό, περισσότερη χημεία, περισσότερους αγωγούς, μεγαλύτερη καταστροφή των αγρών... ».
Notes
[1] « North Dakota’s oil boom brings damage along with prosperity », ProPublica, 7 Ιουνίου 2012
[2] « State Integrity Investigation 2013 », www.stateintegrity.org.
[3] « Dunne county residents submit petition to put governor before grand jury », The Dickinson press, 31 Οκτωβρίου 2012.
http://www.monde-diplomatique.gr/spip.php?article459
[Βασιλοπούλου Κορίνα (μτφ)]
